|
|
|
|
|
معرفی دکتر جمشید منصوری؛ نویسنده کتاب «راهنمای پرندگان ایران»
آقای دکتر جمشید منصوری در بیش از 45 سال از عمرشان در راه شناسایی و حفاظت از پرندگان ایران فعالیت داشته و در این سال ها بسیار پرتلاش و علاقه مند بوده و نتایج مطالعاتشان را در کمال صداقت با مردم دنیا بخصوص هموطنانش به اشتراک گذاشته اند. شما را به خواندن این گفتگوی دوستانه و صمیمانه دعوت میکنیم:
آقای دکتربفرمایید تحصیلاتتون در کدوم دانشگاه ها بوده؟
لیسانس آب و خاک شناسی از دانشگاه جندی شاپور اهواز - فوق لیسانس خاک شناسی دانشگاه تهران - فوق لیسانس دوم اکولوژی از دانشگاه ابردین انگلستان – دکتری تنوع زیستی مشترک بین دانشگاه آکسفورد و علوم پایه در پونک تهران.
استاد چرا پرنده شناسی؟ اصلا چطور شد که به پرنده شناسی علاقه مند شدید ؟ از کجا شروع شد؟
زمانی که من خاک شناس بودم سال 51 امتحان دادم برای استخدام در اداره محیط زیست. در واقع علتش هم این بود که من می دیدم آنجا شکاربان ها با اسب و تفنگ می رفتند برای مراقبت، این بود که من هم چون به اسب و البته کلا حیوانات علاقه مند بودم رفتم اداره محیط زیست. اون موقع صد و بیست نفر شرکت کرده بودند که دو سه نفر قبول شدند. بعد ما رو راهنمایی کردند به قسمت پرندگان که مسئولیتش با پرنده شناسی بنام دکتر اسکات بود و ایشون شاگرد اول دانشگاه آکسفورد بودند. در اون قسمت مشغول به کار شدیم و من به تدریج که با پرنده ها آشنا شدم متوجه شدم که پرنده فقط گنجشک و کلاغ و اردک نیست، انواع مختلفی دارد. با ویژگی های رفتاری مختلف و به این سبب بود که به پرندگان بسیار علاقه مند شدم. در اون زمان من با آقای دکتر کهرم به مدت 5 سال همکار بودیم و در یک اتاق با هم کار می کردیم.
فرمودین آقای دکتر کهرم، از دوستان قدیمیتون بگید که تو این زمینه فعالیت داشتند.
قبلا به اون صورت کسی نبود مگر همون گروه اول که رفتیم محیط زیست. افرادی مثل آقای وزیری و آقای فتوحی که البته بعدا دیگر همکاری را ادامه ندادند و آقای دکتر کهرم بودند که بعد هم رفتند انگلستان و اونجا دکتری گرفتند و الان چند ساله برگشتند ایران و یه مدت هم مشاور سازمان حفاظت محیط زیست و خانم دکتر ابتکار بودند.
استاد اولین سفری که برای پرنده شناسی رفتید کجا بود؟ و برای چی بود؟
اولین سفر یه دوره آموزشی در آذربایجان شرقی، اطراف رودخونه ارس مرز شوروی سابق بود. البته پرنده شناسی خارجی بنام مایکل اسمارت برای آموزش ما آورده بودند. در واقع این دوره از ارس شروع شد تا تبریز و ارومیه و سنندج و کرمانشاه و بعد هم خوزستان و فارس و تهران. یک سری کارشناس خارجی هم آمده بودند و همراه با کارشناس های ایرانی در این دوره شرکت کردند. من و آقای دکتر کهرم در این دوره آموزش دیدیم، سال های 51 و 52 بود.
پرندگان کلا به چند دسته تقسیم می شوند؟
از یک منظر خیلی کلی به سه دسته:
خشکی زی: مثل کبک، تیهو و بسیاری از عقاب ها
آب زی: مثل اردک هایی نظیر خوتکا- فیلوش
کنار آب چر ها: مثل انواع آبچلیک ها و سلیم ها
اون موقع وضعیت پرنده ها به چه شکل بود؟
در اون زمان چون سد سازی به این صورت نشده بود و تالاب ها پر آب بودند و جمعیت انسانها هم کمتر بود، پرنده ها در آرامش بیشتری بودند و بیشتر به ایران می آمدند البته به طور کلی تغییر آب و هوای کره زمین و گرم شدن اون هم عاملی است که باعث شده پرنده ها محل مهاجرتشون رو تغییر بدهند و جاهای دیگری بروند.
استاد در اون زمان نگاه مردم به پرنده ها چطوری بود؟
از نظر فرهنگی الان بهتر شده است، علاقه مندان و فرهنگ پرنده دوستی الان بهتر از قبل است. ولی جمعیت آدمها هم سه برابر شده و زیستگاه ها دارند خراب میشوند، خونه سازی بیشتر از قبل شده است، جنگل ها دارند تخریب میشوند، رودخونه ها در اثر عدم مدیریت صحیح بر آبها خشک شدند و این ها عواملی هستند که برای پرندگان، تهدید محسوب میشوند.
این تهدید جمعیت پرندگان و به طور کلی حیوانات از کجا شروع شد؟ در واقع شما مهم ترین عامل تهدید رو چی می دونید؟
تخریب زیستگاه ها. زمانی که جمعیت مردم بیشتر بشود و بعد از آن روند خانه سازی بیشتر و اراضی بیشتری در محل زیستگاه های پرنده ها در پیش گرفته بشود این مشکل به وجود می آید. مثلا الان داخل جنگل ها خونه سازی می شود. تهران تا بالای دامنه های کلک چال ساختمان چندین طبقه ساختند، این ها تخریب زیستگاه پرندگان است. وقتی کوهستان تخریب شده زیستگاه هم از بین رفته. ما در شمال فرحزاد در گذشته کبک میدیدیم اما الان اونجا خانه سازی شده و دیگر پرنده کجا زندگی کند. خانه ها هم که با آهن و سنگ ساخته می شوند در نتیجه هم شلوغی به وجود می آید و هم سر و صدا.
استاد پرنده هایی که الان وضعیت خوبی ندارند کدام ها هستند؟
غاز پیشانی سفید کوچک، تمام پرندگان شکاری، جغدها، اردک بلوطی، اردک مرمری، درنای سیبری، میش مرغ، اردک سرسفید، قوی کوچک
این آلودگی هوا، آلودگی و دود کارخانه ها و یا گرد و خاک چه تأثیری بر روی پرنده ها دارد؟
خیلی تأثیر منفی دارد گرد و خاکی که تنفس می شود از طریق مجرای بینی وارد مجاری تنفسی پرندگان می شود و اگر گرد و خاک خیلی شدید باشد باعث مرگ پرنده می شود. آلودگی هوا وقتی به آب در مناطق آبی وارد می شود موجودات داخل آب آلوده می شوند و تغذیه پرندگان دچار مشکل می شود که باعث بروز بیماری پرندگان خواهد شد. این آلودگی خودش یک عامل کاهش جمعیت پرندگان است. ضمنا هشتاد، نود درصد پرندگان ما پرندگان مهاجر هستند و این گرد و خاک و آلودگی هوا باعث می شود پرندگان مهاجر به ایران نیایند.
استاد چه تلاش هایی در زمینه حفظ پرندگان انجام دادید؟
وظیفه ما در محیط زیست حفاظت نبوده بلکه مطالعه و تحقیق بوده است. در بخش تحقیقات محیط زیست تحقیق می کنند و برای اجرا به بخش دیگر که وظیفه اش حفاظت است می فرستند. یعنی مثلا جمعیت فلان پرنده کاهش پیدا کرده و نباید شکار بشود.
این تحقیقات هم از نظر داخلی و هم از نظر بین المللی توسط سازمانهایی مثل IUCN انجام می شود. مثلا آنها میگویند جمعیت غاز پیشانی سفید کوچک کم شده و ما هم اینجا بررسی کردیم و دیدیم که کم شده پس مجموعاً اطلاع میدهیم که تعداد این پرنده کاهش پیدا کرده و در معرض تهدید است. بنابراین بایستی تحت حفاظت قرار بگیرد..
استاد راضی هستید از اینکه پرنده شناسی رو انتخاب کردید و این همه سال در این زمینه فعالیت کردین؟
بله. من به حیوانات بخصوص پرندگان بسیار علاقه مند هستم. بنابراین راضی هستم. اگر علاقه نباشد که آدم نمی تواند در اون زمینه فعالیت کند.
پرنده ای هست که خودتون اون پرنده رو بیشتر از بقیه دوست داشته باشید؟
من همه پرنده ها رو دوست دارم. هرپرنده رو که نگاه کنیم در دوره تکاملی خودش شرایط بسیار سختی رو در طول هزاران سال گذرانده تا به این شکل شده است. حالا یا رنگ روشن یا تیره و یا شکل و ترکیب بخصوص، که این ها حاصل تکاملی هست که توانسته خودش را با اون شرایط وفق بدهد و من احساس می کنم چقدر توانایی داشته که توانسته خودش رو با این شرایط سازگار کند و این برای من آموزنده و جالب است. بنابراین من همه را دوست دارم. پرنده ها انواع مختلفی دارند و رنگ های مختلفی که نمی توانم بگویم این چون رنگش قشنگ تر است مثل ماهی خورک یا قرقاول، پس من این را بیشتر دوست دارم؛ نه، من به تمام پرندگان علاقه مند هستم.
از تدریس بفرمایید. از چه سالی تدریس را شروع کردید؟
من از زمانی که اداره محیط زیست بودم از سال 53 تدریس را در آموزشکده عالی محیط زیست شروع کردم. ابتدا در اداره محیط زیست و بعد از انقلاب بیشتر در دانشگاه تهران، دانشکده پزشکی که من اکولوژی تدریس می کردم، در واقع من جزو اولین اکولوژیستهائی بودم که به ایران اومدن. در دانشکده دامپزشکی تهران – دانشکده منابع طبیعی کرج تهران - دانشکده کشاورزی پردیس کرج - دانشگاه صنعتی اصفهان دانشگاه تربیت معلم نور دانشگاه های آزاد و... در تمام این ها من تدریس داشته ام.
فکر می کنید از بین دانشجو ها چند درصد علاقه مند و دلسوز هستند؟
قبل از اینکه علاقه مطرح باشد زندگی مطرح است. متاسفانه چون مشکل اشتغال هست و در این خصوص اشتغال زایی نشده علاقه مند به رشته محیط زیست هم کم شده. حتی بسیاری از دانشکده ها بدون دانشجو در رشته محیط زیست می باشند. جاهایی دیگر این رشته رو حذف کردند چون استقبال نشده است. ولی یک تعداد هم هستند، البته بیشتر در مقطع فوق لیسانس و دکتری که فعالیت می کنند و به صورت کار جنبی بر اساس علاقه، محیط زیست رو دنبال می کنند.
خب برویم سراغ فعالیت های علمی پژوهشیتون: آقای دکتر به طور کلی چندتا کتاب نوشتید؟
من 15 جلد کتاب نوشته ام.
از کتاب راهنمای پرندگان صحرایی بگید که سال ها به عنوان کتاب مرجع پرنده شناسی بود. چطور شد که به فکر نوشتن این کتاب افتادید؟
قبل از این کتاب فقط یک کتاب در خصوص پرندگان بود که قبل از انقلاب چاپ شده بود و تعداد خیلی کمی پرنده را معرفی کرده بود، حدود 180 پرنده با 180 عکس و 180 نقشه پراکندگی. بعد از اون من در مطالعاتی که داشتم متوجه شدم بیش از 500 گونه پرنده در ایران هست و شروع کردم به جمع آوری، اطلاعات را که جمع آوری و مرور کردم فکر کردم باید در این زمینه کاری انجام داد که ماندنی باشد. مجموعه مطالعات به صورت کتابی تحت عنوان راهنمای پرندگان به چاپ رسید. این کتاب برای علاقمه مندان فرصتی است تا بتوانند دانش پرنده شناسی خود رو بالا ببرند.
کتاب راهنمای پرندگان صحرایی چند بار چاپ شد؟
تا حالا سه نوبت به چاپ رسیده است. چاپ اول که یک سری اشکالات داشت و در چاپ دوم اون اشکالات را برطرف کردم و تکمیل تر شد و چاپ دوم به عنوان کتاب فصل انتخاب شد و جوایزی هم به آن تعلق گرفت. چاپ سوم که کاملتر شده بود در سال 90 به عنوان کتاب سال انتخاب شد و ضمن دادن جایزه به عنوان کتاب مرجع پرنده شناسی مورد استفاده قرار گرفت. در این کتاب حدود 520 گونه پرنده به همراه 520 عکس و 520 نقشه پراکندگی آورده شده است.
برای نوشتن این کتاب چه مشکلاتی داشتید؟
مشکلات زیاد بود. مثلا گاهی پرنده جدیدی شناسایی میشد که توی کتاب نبود و یا عکس از آن نداشتیم. خب باید می رفتیم آن منطقه، مثلا می رفتیم چابهار و یا زابل تا آن پرنده را ببینیم و ازش عکس بگیریم.
چه کسانی برای نوشتن این کتاب به شما کمک کردند ؟
من کارهایم را برای آقای دکتر اسکات که معروف ترین پرنده شناس بودند می فرستادم و ایشان هم بررسی می کردند و همینطور نقشه هایم رو برای آقای پروفسور پورتر که دردانشگاه آکسفورد انگلستان بودند برای تایید و اصلاح می فرستادم، چون ایشان کتابی نوشته بودند در خصوص پرندگان خاورمیانه. بنابراین اصلاحاتی انجام شد و بعد هم آن را به چاپ رساندم.
فکر می کنید چرا آنقدر مورد استقبال قرار گرفت؟
قبل از اون کتاب فارسی که کوچک باشد و جنس کاغذش و یا عکس های خوبی داشته باشد نبود و ضمنا زمینه علمی قابل قبولی هم داشت. برای همین مورد استقبال قرار گرفت.
برنامه ای برای چاپ جدید کتاب راهنمای پرندگان ایران دارید؟
بله. جمعیت پرندگان در حال افزایش و یا کاهش است و ما الآن نزدیک 20، 30 گونه جدید پرنده در ایران داریم که قبلا نبود. این ها به خاطر تغییرات آب و هوایی زمین به اینجا آمدند. به همین دلیل مشغول نوشتن چاپ چهارم کتاب هستم و فکر می کنم برای سال آینده آماده چاپ بشود.
آقای دکتر، مقاله هایی که داشتید و یا سمینارهایی که شرکت کردید برای کجاها بوده است؟
کشورهای اروپایی و بیشتر کشورهای آسیایی که یا مقاله ام را فرستاده ام و مقاله ام پذیرفته شده و در مجله های معتبر چاپ شده است و یا برای ارائه سمینار رفتم کشورهایی مثل مالزی، سنگاپور، اردن، عربستان، امارات متحده عربی، یمن، عمان، پاکستان، ژاپن و انگلستان، فرانسه، آلمان، بلژیک، سوِئد، اسپانیا، فنلاند و... هم سخنرانی داشته ام و چاپ مقاله و سمینار. مقالات در نشریه های معتبر آنها چاپ شده است.
شما نماینده بین المللی پرنده شناسی در ایران بودید، درسته؟
بله. من به مدت ده سال (نماینده بین المللی پرنده) BirdLife International در ایران بوده ام که اطلاعات مربوط به پرندگان در ایران را آماده می کردم و برای سمینارهای مربوطه می فرستادم. گاهی که اطلاعاتی در زمینه پرنده خاصی مورد نیاز بود هم از من تقاضا میشد برای مطالعه آن. بعدا هم برای ارائه به آن سمینار دعوت می شدم.
آقای دکتر نگاهتون به آینده چگونه است با این شرایطی که الان برای پرندگان وجود دارد؟
متاسفانه شرایط خوب نیست. چون دایم داریم از دست می دهیم و اگر به همین منوال زیستگاه های پرندگان از بین برود و جمعیتشان رو به کاهش برود، تا 50 سال آینده شاهد انقراض گونه های زیادی خواهیم بود.
ما چه وظفیه ای داریم به عنوان کسانی که علاقه مند به پرندگان هستیم و یا کسانی که پرنده نگری می کنند؟
ببینید من تقریبا همه جای ایران را رفته ام. از کوهستان ها تا کویرها، جنگل ها و حاشیه رودخونه ها. ولی متاسفانه امروز حضور افراد در محل زندگی پرندگان مشکلاتی برای آنها ایجاد می کند. مثلا همین جای پای انسان که باعث فشرده شدن خاک شده و باعث می شود در آن محلها دیگر علف سبز نشود و یا کنار تالاب ها که شلوغ می شود باعث می شود پرنده ها دور بشوند. ولی اگر پرنده نگری به صورتی باشد که آسیبی به زیستگاهشان نرسد، همین علاقه مند کردن مردم به پرنده ها، اینکه پرنده ها را دوست داشته باشند می تواند کمک بزرگی باشد. و حتی شکارچی را تبدیل کند به فردی علاقه مند به حفظ و نگهداری پرندگان. اگر این فرهنگ جا بیفتد که پدر و مادرها نگذارند بچه با سنک گنجشک را بزند بلکه به او یاد بدهند که برایش دانه بریزد و او را دوست داشته باشد خودش کمکی است به حفظ و نگهداری پرندگان. الان در کشورهای اروپایی شما به راحتی می توانید در دستانتان به پرنده ها غذا بدهید چون نمی ترسند ولی اینجا انقدر آزار دیدند که از دو کیلومتری آدم ها فرار می کنند. این ها اگه فرهنگ سازی بشود و علاقه مندان به حفظ پرندگان و زیستگاه های آن ها بیشتر بشود، کمک بزرگی است.
ضمن خسته نباشید، در پایان اگر ممکن است اسم کتاب هایی را که نوشته اید بفرمایید تا اگر دوستانی علاقه مند بودند بتوانند استفاده نمایند.
اولین کتاب باعنوان پرنده شناسی در سال 62 به چاپ رسید. این کتاب با تجدید نظر هائی که در آن صورت گرفته به ششمین چاپ رسیده است. دو کتاب درباره تالاب هامون که یکی در آلمان به زبان انگلیسی چاپ شده است. کتاب مدیریت تالابها و پرندگان آبزی دو کتاب دیگر که در زمینه تصادم پرندگان با هواپیماست به وسیله نیروی هوائی به چاپ رسیده است. کتاب اکولوژی، کتاب راهنمای صحرائی پرندگان ایران،کتاب قوشبازی در صحرا و قوشخانه و روش تربیت پرندگان شکاری و کتاب پرنده و نقاط داغ تنوع زیستی و آموزش پرنده شناسی و دو کتاب که ترجمه می باشند...
مصاحبه و تنظیم متن فوق توسط سرکار خانم سیمین منصوری، از اعضای باشگاه پرنده نگری ایرانیان انجام شده است. با تشکر از زحمات ایشان.
کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به باشگاه پرنده نگری ایرانیان می باشد
پرندگان ایران