|
|
|
|
|
گردآوری و ترجمه مولود جابری
پیش‌بینی‌ناپذیر بودن طبعیت به‌همان اندازه که با تجربه‌های متفاوت و هیجان‌انگیز همراه است، می‌تواند باعث سرخوردگی هم باشد. احتمالا اغلب پرندهنگرها خاطره مشترکی از سفرهای برنامه‌ریزی‌شده برای دیدن یک گونه خاص در شرایط زمانی و مکانی ویژه‌ای دارند که از آن دست‌از‌پا درازتر به خانه بازگشته‌اند. یا برعکس، در موقعیتی دور از انتظار، مثلا پارک سر‌کوچه که همیشه بی‌تفاوت از آن رد می‌شدند، یک گونه جدید یا حتی کمیاب دیده‌اند. من مشابه چنین تجربه‌ای را در سفر اخیرم به هرمزگان داشتم. صبح زود به پارک ملت میناب رفتیم تا سسک هیوم را ببینیم، اما به خاطر باد و طوفان شدید برنامه لغو شد. چند روز بعد، درحالی‌که من در راه بازگشت به خانه بودم، دوستانی که در این سفر با هم بودیم، نه‌تنها در همان پارک سسک هیوم را دیدند، بلکه موفق به ثبت یک گونه جدید کشوری هم شدند: مگس‌گیر بهشتی هندی. با اینکه امسال و یا شاید برای همیشه شانس دیدن این پرنده را از دست داده‌ام، اما تجربه فراموش‌نشدنی مشاهده یک پرنده کمیاب را در برنامه‌های قبلی داشته‌ام؛ تلاش دسته‌جمعی، احساس عمیق ارتباط و شادی مشترک بین جامعه کوچک پرندهنگرها که تنها به‌واسطه حضور یک موجود زنده شکل گرفته است.
مگس‌گیر بهشتی هندی - عکس از Sivaguru Noopuran
دیدن یک پرنده کمیاب احتمالا چیزی شبیه به پیداکردن سوزن در انبار کاه است. ولی اگر هر روز ساعت‌ها در انبار کاه به‌دنبال سوزن باشید، بدون‌شک شانس شما افزایش میابد. به‌گفته نیکلاس لوند، پرندهنگرها از مشاهده دو دسته پرنده حسابی سرذوق می‌آیند. اولین دسته، آن‌هایی هستند که راحت پیدا نمی‌شوند. این گروه یا کلا کم تعداد هستند، مانند اغلب پرندگان رو به‌انقراض و یا به‌خوبی استتار می‌کنند و یا شب‌فعال هستند؛ به‌نحوی که پیدا کردن‌شان درد‌سر است، مثل اغلب جغدها. بنابراین، مشاهده آن‌ها در طبیعت، تلاش ویژه‌ای نیاز دارد به‌اضافه شانس. گروه دوم از دسته اول خاص‌تر هستند: خانه به‌دوش‌ها. این پرنده‌ها به هر علتی، مانند طوفان، خطایی در روند مهاجرت و یا دلایل مرموز دیگر از گستره جغرافیایی پراکنش خود خارج شده‌اند. خانه به‌دوش‌ها رویای پرندهنگرها هستند. آن‌ها گونه‌هایی هستند که پرندهنگرها کار و زندگی خود را برای‌شان رها می‌کنند و به آن‌سوی کشور و حتی قاره‌های دیگر سفر می‌کنند.
پس از شیوع کرونا، محبوبیت پرنده‌نگری در سراسر جهان افزایش یافت. براساس داده‌های آزمایشگاه پرنده‌شناسی کورنل در سال 2020 رکورد جهانی روز بزرگ پرنده‌نگری ماه می در سایت ایبرد با ثبت 6479 گونه شکسته شد. این آمار هم‌چنان و پس از دوره کرونا صعودی است. در روز بزرگ پرنده‌نگری ماه می سال 2022، کاربران سایت ایبرد 7673 گونه به اشتراک گذاشتند. با استناد به این آمار و افزایش ثبت گونه‌های جدید در ایران طی چند سال اخیر، می‌توان گفت که اقبال به پرنده‌نگری در کشور ما هم رو به رشد است. حالا تصور کنید به عنوان یک پرنده‌نگر تازه‌کار در موقعیتی هستید که به‌صورت تصادفی یکی از این پرنده‌های خانه به‌دوش یا کمیاب را دیده‌اید، اولین کاری که باید بکنید چیست؟ آن‌چه که در ادامه می‌خوانید قسمتی از جوابی است که نیکلاس لوند در یادداشتی در مجموعه قواعد پرنده‌نگری سایت Audubon به این سوال داده است:
اول باید خاطر‌جمع شوید که دقیقا آن چیزی را دیده‌اید که گمان می‌کنید دیده‌اید! این سخت‌ترین قسمت ماجرا است؛ زیرا شناسایی سخت است. بهترین تدبیر این است که پرندگان محل زندگی خود را بشناسید، در این‌صورت گونه نادر متمایز خواهد بود.
ای کاش که واقعیت نداشت، ولی امروزه اوضاع بر این روال است که تا عکسی از گونه موردنظر برای اثبات نگرفته باشید، کم‌تر کسی شما را باور خواهد کرد. پس تا حد امکان حتی با دوربین موبایل خود عکسی را ثبت کنید. گاهی بی‌کیفیت‌ترین عکس هم کمک‌کننده است. فقط به‌خاطر داشته باشید که از شک و تردید بقیه ناراحت نشوید، چرا‌که معروف‌ترین پرندهنگرها هم دوربین به همراه دارند تا بتوانند از مشاهدات نادر خود دفاع کنند. احتمالا به‌همین دلیل است که پرنده‌نگرهای ماقبل دوره دوربین‌های عکاسی به هر چیزی که می‌دیدند شلیک می‌کردند! اگر نتوانستید عکس بگیرید، ناامید نشوید. در‌صورتی‌که صدای پرنده را شنیدید ولی نتوانستید آن را در انبوه درختان و یا تاریکی شب برای گرفتن یک عکس خوب پیدا کنید، با تلفن همراه خود صدای آن را ضبط کنید. یادداشت بردارید. تمام جزییات را مستند کنید؛ نه‌تنها شکل ظاهری پرنده، بلکه در مورد رفتار، زیستگاه و هر حرکتی که انجام می‌دهد، بنویسید. البته روز بعد دوربین عکاسی را فراموش نکنید.
وقتی از ثبت خود مطمئن شدید و سرنخ‌های لازم برای اثبات آن را هم در دست دارید، بخش سرگرم‌کننده ماجرا شروع می‌شود: اجازه دهید دیگران بدانند که شما چه پرنده‌نگر فوق‌العاده‌ای هستید. وقتی سر‌و‌کله پرنده کمیابی پیدا می‌شود، بقیه هم می‌خواهند در اسرع‌وقت آن را ببینند. پرنده‌های خانه‌به‌دوش فقط برای مدت کوتاهی در یک مکان می‌مانند، پس اطلاع‌رسانی به‌موقع اهمیت دارد. شما باید تا حد امکان همه جزییات در مورد پرنده موردنظر، موقعیت مکانی، رفتارها و غیره را اطلاع دهید. در کنار این موارد، جزئیات دیگری که به باقی مشتاقان ناآشنا به محیط امکان دسترسی آسان‌تر می‌دهد، مفید خواهد بود؛ پس بهتر است نزدیک‌ترین محل پارکینگ و بهترین مسیر پاکوب را هم اعلام کنید. پرندهنگرها در فلوریدا اغلب در چنین موقعیت‌هایی رشته‌های نخ به درختان می بندند تا مسیر را برای افرادی که پس از آن‌ها می آیند، علامت‌گذاری کنند. راه‌های مختلفی برای اطلاع رسانی وجود دارد. می‌توانید به دوست پرنده‌نگر خود پیامی بدهید. ایمیلی به پرنده‌نگرهای حرفه‌ای آن منطقه بزنید. اطلاع‌رسانی در شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک و در گروه‌های پرنده‌نگری محلی هم مفید است. با این‌حال، مواردی وجود دارد که لزوما نباید درباره آن‌چه که دیده‌اید به کسی چیزی بگویید. در بعضی موارد، تجمع پرندهنگرها به‌نفع هیچ پرنده‌ای نیست. بعضی از عکاسان بیش از حد به آشیانه نزدیک می‌شوند. برخی دیگر برای جذب پرنده از صدای ضبط‌شده استفاده می‌کنند که به مرور زمان به پرنده استرس وارد می‌کند. یک قانون خوب در اینجا این است که اگر مشکوک بودید پرنده‌ای کمیاب در موقعیت زادآوری در این منطقه است (افرادی آن را مثلا در حال حمل مواد ساخت آشیانه دیده‌اند، یا اینکه صرفا در زیستگاه تولیدمثل خود حضور دارد) بهتر است که فعلا و تا پایان فصل زادآوری به هیچ‌کس خبر ندهید. دلیل دیگری که بهتر است موقعیت مکانی یک گونه نادر را فاش نکنید، زمانی است که پرنده موردنظر در ملک شخصی است.
صفحه فیس‌بوک پرندگان کمیاب اتحادیه پرنده نگرهای آمریکا که محل اشترا‌ک‌گذاری چنین تجربه‌های جذابی است.
سرانجام وقتی پرنده را شناسایی کردید و توجه دیگران به آن جلب شد، وقت آن رسیده است که در شکوه و عظمت ماجرا غرق شوید. روز بعد به صحنه بازگردید فقط برای اینکه باقی پرندهنگرها با شما دست بدهند و بگویند: «اوه عجب ثبت فوق‌العاده‌ای!» پس از این نمایش دسته‌جمعی که تنها به این دلیل برپا شده است که شما در دوربین دوچشمی‌تان نگاهی انداختید و متوجه چیز عجیبی شدید، لذت ببرید. تنها پرنده‌نگری است که چنین تجربه‌ای به ارمغان می‌آورد؛ البته یک پرنده‌نگر خوب و یک پرنده کمیاب هم لازم است تا این اتفاق بیفتد.
در سفر هرمزگان، بیش‌از پنج ساعت از روز را صرف پیداکردن و عکس‌گرفتن از یک پری‌شاهرخ مشکوک و خجالتی در پارک کوچکی در حومه بندرعباس کردیم که دوستانی قبل از ما دیده‌بودند و احتمال این می‌رفت که گونه جدیدی در ایران باشد. Twitcher اصطلاحی است که برای اولین‌بار از راهنمای برنامه در توصیف فعالیت خودمان و در تعقیب‌و‌گریز این پرنده شنیدم. توییچر به پرنده‌نگرهای افراطی گفته می‌شود که با استفاده از شبکه قوی ارتباطی خود، در هر زمانی از شبانه‌روز کار و زندگی خود را رها می‌کنند و به هر سمت‌و‌سویی می‌روند تا پرنده‌های کمیاب را ببینند. هدف آن‌ها طولانی‌ترکردن فهرست و دیدن نادرترین پرنده‌هاست. این‌گونه فعالیت‌ها برعکس پرنده‌نگری، رقابتی است و افراد تلاش می‌کنند به پاس دستاوردهای خود که همان لیست‌کردن پرندگان نادر است، شناخته شوند. جای تعجب نیست که توییچرها شهرت خوبی نزد پرندهنگرها ندارند؛ آن‌ها به پرنده آزاری و تخریب‌گر ذخایر طبیعی شناخته می‌شوند که معمولا به اصول اخلاقی پرنده‌نگری هم بی‌توجه هستند. با وجود جنبه‌های منفی توییچینگ، پرنده‌نگرهای افراطی می‌توانند منافع مالی مناسبی برای جوامع محلی داشته باشند، مخصوصا در برنامه‌های حفاظتی یا پروژه‌ها و خیریه‌های محلی مرتبط. با این حال و به‌احتمال زیاد، هیچ پرنده‌نگری نمی‌تواند به‌تنهایی و مستقلا گونه جدیدی را ثبت کند؛ این کار احتیاج به تلاش تیمی، اشتراک یافته‌ها و مشاوره تخصصی دارد.
منابع:
کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به باشگاه پرنده نگری ایرانیان می باشد
پرندگان ایران