پرندگان و آلودگی پلاستیک

نوشته سجاد پیشنماززاده

از اوایل دهه 1950 و همزمان با مدرنیته و صنعتی شدن، تولید و مصرف پلاستیک و وسایل پلاستیکی به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. بیشتر پلاستیک‌های تولید شده، ماکروپلاستیک (با قطر بیشتر از 5 میلیمتر) هستند که قابل تجزیه نیستند و به ذرات کوچک تر پلاستیکی تقسیم می‌شوند که به‌دلیل اندازه کوچک، وزن کم و پایداری زیاد، به‌راحتی توسط بادها و امواج به محیط‌های مختلف گسترش پیدا می‌کنند. در سال‌های اخیر، ذرات پلاستیک با قطر کمتر از 5 میلیمتر به نام میکروپلاستیک و کوچک تر از 1 میکرومتر به نام نانوپلاستیک، در هوا، خشکی و محیط‌های دریایی مشاهده شده‌اند. میکروپلاستیک‌ها در مناطق بسیار دور مانند قطب‌ها، قله اورست و گودال ماریانا نیز کشف شده‌اند.

چرخه ماکروپلاستیک‌ها و میکروپلاستیک‌ها در طبیعت (فلش‌های قرمز) و روش‌های جذب آن‌ها توسط پرندگان (فلش‌هار زرد)

پرندگان بزرگ‌ترین گروه موجودات خشکی هستند که در زیستگاه‌های وسیع و متنوعی بر روی کره زمین یافت می‌شوند. پرندگان نسبت به شرایط محیطی حساسیت و آسیب‌پذیری بیشتری دارند و بنابراین می‌توان از آن‌ها برای پایش تغییرات محیطی و ارزیابی تأثیرات منفی آلودگی‌های محیطی استفاده کرد. در اینجا نگاهی داریم بر روی تأثیر پلاستیک‌ها و میکروپلاستیک‌ها بر روی پرندگان آبزی و خشکی‌زی. این زباله‌ها از دو راه اصلی، پرندگان را تحت تأثیر قرار می‌دهند: بلعیدن ذرات پلاستیک و گیر کردن در پلاستیک‌ها.

گیر کردن در زباله‌های پلاستیکی یک تأثیر سریع و قابل مشاهده‌ی پلاستیک بر روی پرندگان است. پرندگان در کیسه‌ها و ظروف پلاستیکی، نخ‌ها و تورهای ماهیگیری و سایر اشیای پلاستیگی گیر می‌کنند. این موضوع می‌تواند مانع از تغذیه پرنده، فرار از شکارچیان و یا بردن غذا برای جوجه‌ها شود. پلاستیک‌های گیر کرده روی بدن پرندگان ممکن است در پوست آن‌ها نفوذ کرده و موجب زخم، عفونت و حتی قطع عضو شوند.

پرندگان خشکی‌زی در مقایسه با پرندگان آبزی کمتر مورد مطالعه با موضوع آلودگی‌های پلاستیکی قرار گرفته‌اند. مطالعات پرندگان خشکی‌زی عمدتا بر روی پرندگان شکاری و کرکس‌ها صورت پذیرفته است. این پرندگان به دلایل قرار داشتن در راس هرم غذایی، عمر طولاتی‌تر و منطقه تغذیه‌ای وسیع، بیشتر تحت تأثیر پلاستیک‌ها و میکروپلاستیک‌ها قرار دارند. در مطالعات صورت گرفته مشخص شد که مصرف پلاستیک و میکروپلاستیک در این موجودات موجب انسداد دستگاه گوارش، مشکلات تغذیه‌ای، عفونت‌ها و تغییرات متابولیک شده است.

بخش زیادی از زباله‌های پلاستیکی به سمت دریاها و اقیانوس‌ها سرازیر می‌شوند. به همین دلیل پرندگان دریایی و اقیانوسی بیشتر تحت تأثیر زباله‌های پلاستیکی هستند. این پرندگان ذرات پلاستیک را با غذا اشتباه می‌گیرند و آن‌ها را می‌خورند. برآورد می‌شود که هر ساله یک میلیون پرنده دریایی به دلیل خوردن پلاستیک تلف می‌شوند و این رقم به‌سرعت در حال افزایش است. تا دهه 1960 کمتر از 5 درصد پرندگان در معده خود دارای پلاستیک بودند. 20 سال بعد این رقم به بیش از 80 درصد افزایش یافت و پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2050، 99 درصد از گونه‌های دریایی و اقیانوسی پلاستیک بلعیده باشند.

پلاستیک در معده پرندگان هضم نمی‌شود و معمولا برای دفع بسیار بزرگ هستند. پس در معده انباشته و موجب توقف تغذیه پرنده شده و نهایتا پرنده به دلیل گرسنگی تلف می‌شود. معده اغلب پرندگان دریایی مرده، پر از پلاستیک است. پرندگان بالغ ممکن است ذرات پلاستیک را به‌عنوان غذا برای جوجه‌ها بیاورند. جوجه‌هایی که پلاستیک خورده باشند شانس کمتری برای بقا و رسیدن به سن بلوغ دارند. این جوجه اگر به سن بلوغ برسند، کوچک‌تر هستند و بال‌ها و منقار کوتاه‌تری دارند.

همچنین بلعیدن پلاستیک، مشکلات سلامتی دیگری نیز برای پرندگان به‌وجود می‌آورد. حضور پلاستیک بر روی عملکرد کلیه پرندگان تأثیر می‌گذارد که این موضوع باعث تجمع بالای اسید اوریک در بدن پرنده می‌شود. همچنین پلاستیک‌ها تأثیر منفی‌ای بر روی سطوح کلسترول و آنزیم‌های پرندگان دارند.

اثرات پلاستیک بر روی پرندگان

با توجه به تهدیداتی که آلودگی‌های پلاستیکی بر روی حیات پرندگان و سایر جاندران و حتی سلامتی انسان‌ها دارند، تلاش همگانی برای کاهش این تأثیرات ضروری می‌باشد. کاهش مصرف پلاستیک، بازیافت، آگاهی‌رسانی و در کل، تغییر سبک زندگی، راهکارهای اساسی در این زمینه هستند.

منابع:

• Birds and plastic pollution: recent advances, Limin Wang, et al. Avian Research, 2021.
• oceanblueproject.org
• abcbirds.org