|
|
|
|
|
روز دوم تالاب سولدوز
جمعه 26 آبان - ساعت شش از نقده خارج شدیم ساعت 7 صبح تالاب سولدوز بودیم. چشم انداز زیبا و سکوت تالاب، انرژی مضاعفی میداد. دقایقی از شروع پایش نگذشته بود که آقای عزیز عذار به ما پیوستند. آقای عذار دبیر زیست شناسی شهرستان نقده، دارای مدرک کارشناسی ارشد در رشته سیستماتیک گیاهی هستند که همزمان با ادامه تحصیل در این رشته، مطالعه روی گیاهان منطقه را نیز شروع کرده اند و به گفته خودشان نزدیک به 750 گونه گیاهی از سطح شهرستان جمع آوری نموده است. از چهار سال پیش به پرنده شناسی علاقه مند شده و رسما شروع به پرنده نگری کرده است. او تا به حال بیش از 200 گونه پرنده را در منطقه سولدوز رکورد کرده و همچنان مطالعاتش را در مورد جانداران منطقه سولدوز اعم از پرندگان و سایر جانوران و گیاهان ادامه می دهد.
از فرصت استفاده کردم گفتگویی را با ایشان انجام دادم که ماحصل آن از نظرتان میگذرد.
"... این تالابی را که مشاهده میکنید تقریبا بیست سال پیش با احداث دیواره ای در بین جنوب دریاچه ارومیه و قسمت فعلی تالاب سولدوز ایجاد شده است. در طی این سالها ارتفاع دیواره حایل افزایش پیدا کرده و به تبع آن مساحت و ارتفاع آب تالاب هم زیاد شده. البته بخشی از آب از دیواره به بیرون نفوذ کرده که در قسمت شمالی شاهد نیزارها و پوشش گیاهی خوبی هستیم که خود به محل جذب پرندگان شاخه نشین منجر شده و منظره جالبی را ایجاد کرده است. با تحقیقاتی که انجام داده ام، مشخص شد، بیش از هفتاد گونه گیاهی در این تالاب زندگی می کنند. گونه های غالب پوشش گیاهی عبارتند از: نی، نی لویی، نوعی جگن و سازو. انواع گونه های دیگر حتی به تعداد کم هم که شده در فصول مختلف رشد می کنند و زیبایی خاصی به تالاب میدهند..."
"...از گونه های غالب پرندگان می توانم از کاکایی، پلیکان سفید، و فلامینگو (که در اینجا زاد آوری دارد) نام ببرم... شخصا بیش از صد گونه پرنده در این تالاب رکورد کرده ام. در این تالاب پیش از این، از زادآوری اردک سر سفید و اردک کاکل دار و بلوطی چیزی ندیده بودم. ولی امسال خوشبختانه توانستم زادآوری این گونه ها را هم ثبت کنم. در اینجا انواع سسکها را داریم. چرخ ریسکها از جمله چرخ ریسک نیزار اینجا زادو ولد دارند. چرخ ریسک پشت بلوطی هم هست. از گونه های شاخص کمتر مشاهده شده، امسال شاه بوف، جغد تالابی، اردک بلوطی و اردک کاکل دار (تاجدار)، اردک سر سفید، سنقر گندمزار و سنقر خاکستری رکورد کردم. گونه غالب شکاری ها سنقر تالابی است. البته سارگپه پا بلند هم داریم. آقای فرشید دیلمقانی امسال مشاهده و رکورد عقاب دم سفید دریایی و گیلار ماده را هم در این تالاب دارند..."
"... پایین این تالاب، تالاب درنا را داریم که به تازگی احیا شده است. در کنار کوههای روبرو هم تالاب زینه ور و پشت آن هم تالاب سیران گلی را داریم که سیران گلی امسال خشک شد ولی بهترین مکان برای زادآوری انواع گونه هاست. و با حوزه اطرافش نزدیک 730 هکتار است. اواخر تابستان و پاییز محیط مناسبی است برای انواع اردک ها، پلیکانها، لک لک ها، فلامینگوها که در دسته های بزرگ به تالاب می آیند."
"... از دیگر تالابهای مهم منطقه، تالاب شورگل است که متاسفانه در اواخر تابستان امسال و در انتهای فصل که جوجه ها در حال رشد و آماده پرواز میشدند، خشک شد و خیلی از جوجه ها را روباه ها و شغال ها شکار کردند. که اوضاع بدی بود. چند روز پیش کمی آب وارد تالاب کرده اند. ولی چون آبی که وارد شده فعلا مواد غذایی کافی ندارد. فعلا پرنده زیادی در آنجا مشاهده نمی شود. ولی در شرایط خوب، بیش از صد گونه پرنده در آنجا رکورد کرده ام..."
از کانال اصلی که از سد حسنلو به سمت منطقه هدایت می شود، سه دریچه تعبیه شده که حق آبه تالابهای سولدوز، زینه ور و درنا گلی تقسیم و به سوی هر کدام از آنها هدایت می شود.
آقای عذار در حال بررسی لاشه یک حشره خوار دندان سفید که در حاشیه تالاب پیدا شده بود
ساعت 12 به سمت تالاب پایین دست یعنی درناگلی حرکت کردیم. تعداد گونه ها کم بود. تصمیم گرفتیم از سمت جنوب تالاب سولدوز پایش را ادامه دهیم. چکمه ها را پوشیدیم و از مسیر باتلاقی تا حد امکان به تالاب نزدیک شدیم. دسته بزرگی از آنقوت ها را در پایین تالاب مشاهده کردیم.
لیست پرندگان مشاهده شده:
اردک سر سبز، کشیم کوچک، چنگر، حواصیل خاکستری، فیلوش، آنقوت، غاز خاکستری، خوتکا، یلوه آبی، آووست، لک لک، اگرت بزرگ، فلامینگو، سنقر تالابی، سنقر خاکستری، زرده پر تالابی، چرخ ریسک نیزار، قرقی، سارگپه پا بلند، توکا پشت بلوطی، گنجشک خانگی، کلاغ ابلق، زاغی،
روستای خورنج (خورینج)
چون بازدید از جاذبه زمین گردشگری خورنج از قبل در برنامه امان پیش بینی شده بود. حدود ساعت 2 تصمیم گرفتیم بازدید از تالاب را تمام کرده و زودتر به سمت روستای خورنج حرکت کنیم. از مسیر نقده – پیرانشهر و با گذر از دشت قوره، حدود ساعت 3:30 به روستا رسیدیم. و ناهار را در کنار چشمه ی روستا صرف کردیم.
این روستا در دامنه تپه ای کم شیب قرار دارد و از سمت شمال و بالا سر روستا که نگاه کنی سنگهای بزرگ روی هم انباشته شده ای را میبینی که همچون دژ یا قلعه ای یک طرف روستا را احاطه کرده اند. و اما در سوی دیگر در پایین دست روستا با یک شیب ملایم دشت بزرگ پسوه را در مقابل داری و از عوارض عجیب و غریب زمین شناسی خبری نیست. زمین هایی که یا زیر کشت پاییزه رفته اند یا آماده کشت شده اند. از کنار روستا، رودخانه ای به اسم "زاو" می گذرد. و چشمه آب گوارایی در خود روستا در کنار مسجد هست که اهالی، آب آشامیدنی را از این چشمه برداشت می کنند.
روستای "خورنج" را بیشتر از هر عنوانی با نام سرزمین سنگهای افسانه ای می شناسند. تکه سنگهای بزرگ و مرموزی که اشکال عجیبی دارند. گاهی به تندیس سر یک انسان و گاهی به شکل یک حیوان و پرنده یا بخشهایی از اندام یک موجود تجسم و شباهت می یابند. روایت افراد محلی از علت وجود این سنگها با افسانه و داستانهایی در آمیخته است که ذهنت را کنجکاو می کند، تا از خود بپرسی واقعا دلیل وجود این همه سنگ بزرگ در اینجا چیست. آنطور که نقل می کنند، پیرزن بی سرپناه و مظلومی در یک شب طوفانی به خورنج آمده و هیچ دری به رویش باز نمی شود. پیرزن هم مردم این شهر را نفرین می کند و شهر با تمام مردمانش به سنگ تبدیل میشوند. این روایت با آنچه که از مهمان نوازی مردمان این دیار کهن میدانیم جور در نمی آید. آیا فرازمینی ها به قصدی نامعلوم، این سنگها را به اینجا منتقل کرده اند. یا آنکه دژ و حصاری بوده است برای پناه گرفتن و دفاع مردم این سرزمین در گذشته ای دور که از تاریخش بی خبریم.
وسوسه می شوم بروم ببینیم چه خبر است. با قدمهای شمرده از بین سنگها به سمت بالا حرکت میکنم. سنگهای عظیم الجثه ای در طول مسیر قرار دارند که گاهی روی هم غلطیده و گاهی به شکل منفرد و نامنظم پخش شده اند. برخی از قطعات آنقدر بزرگ اند که به نظر میاید چندین تن وزن دارند و پهنا و یا درازی بعضی از سنگها، از قد سه یا چهار انسان معمولی هم بزرگ تر است. به نظر می رسد این سنگها از راهی بسیار دور غلطیده و به این محل آمده و از حرکت باز ایستاده اند. هنگام حرکت در زیر پا، رسوبات ریزی شبیه ماسه های ساحلی میبینی. با توجه به تازه بودن و منفصل بودن رسوبات، احتمالا متعلق به رودخانه عهد حاضر می باشند. در بالای تپه، آرامش خاصی حکم فرماست. در جایی که ایستاده ام زمین تقریبا مسطح می شود و در سمت چپ و راست، در یک امتداد، حدود دو یا سه کیلومتر و در چند نقطه، شاهد تجمع و انباشتگی متراکم قطعات سنگهای بزرگ در تپه های مجاور هستم. در ورای این چند تپه که در مجاور هم قرار دارند. چیز دیگری جز عوارض طبیعی زمین مشاهده نمی شود. گویا همه چیز عادی است و به داستان این شهر سنگی خاموش ارتباطی ندارد.
از نظر پدیده زمین شناسی و چرایی وجود این سنگها در منطقه به مدرک و منبع مستندی دست نیافتم. و آنچه که مشهور و سرزبان هاست همان حکایت ها و افسانه های محلی است. که در نوع خودش میراث فرهنگی و جذابی هم محسوب می شود. ولی در کنار این فرهنگ شفاهی نیاز به تفسیر جذاب زمین شناسی داریم.
راز شکل گیری این افسانه ها در شکل سنگهایی است که طی یک فرایند بسیار طولانی حرکت کرده و جابجا شده اند و با فرسایش و هوا زدگی و سرمای منطقه کوهستانی به مرور صیقل خورده، ترک خورده یا شکسته اند و به شکل کنونی در آمده اند. شما هم اگر خوش ذوق باشید و با حوصله به سنگها نگاه کنید می توانید برای خیلی از آنها شباهتهایی را حدس بزنید و حتی برای تک تکشان اسم و شناسنامه صادر کنید. و چالش ذهنی جالبی را به وجود آورید. همانطور که هر یک از این سنگها در میان مردم روستا اسم خاصی برای خود دارند از جمله: "برد ملا"، "برد فقه"، "بردحاجیله"، "برد بوک وزاوا" و ….
ولی واقعیت چیز دیگری است. از لحاظ زمین شناسی در این ناحیه سه نوع منطقه ی سنگی قابل تشخیص است که عبارتند از سنگهای گرانیتی و سنگهای دگرگونی و برخوردی و آبرفت و تراس. با در نظر گرفتن مشابهت ها در سازند منطقه، عوارض توپوگرافی و دقت در تفاوت ظاهری تپه گسترده در شمال روستا با کوههای مقابل در انتهای دشت مشرف به روستا و مقایسه بافت خاک و سنگهای این تپه با دشت روبرو می توان حدسهایی زد. ولی تعیین زمان دقیق آمدن سنگها نیاز به کاوش و استفاده از روشهای علمی مانند فسیل شناسی و چینه شناسی دارد.
به هر صورت زمین ریخت شناسی خورنج یکی از پدیده های جذاب گردشگری منطقه است. و نیازمند توجه و مطالعه بیشتر.
تهیه و تنظیم گزارش از: حسین طالب لو
کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به باشگاه پرنده نگری ایرانیان می باشد
پرندگان ایران