|
|
|
|
|
تهیه و تنظیم: ابراهیم شکوهی
آخرین به‌روز رسانی: 15 اسفند 1402
طبق بررسی‌های انجام شده، هم‌زیستی بادخورک‌های معمولی با انسان‌ها در اروپا، حداقل به دو هزار سال پیش و به دوران امپراتوری روم باستان بر می‌گردد که این پرندگان از درز و شکاف‌های موجود در ساختمان‌های بلند سنگی، به‌عنوان آشیانه در فصل زادآوری استفاده می‌کردند. در کشور چین نیز شواهد موجود، حضور بادخورک‌ها را حداقل از دوران امپراتوری مینگ در پانصد سال پیش نشان می‌دهد.
این پرندگان تا جنگ جهانی دوم از جمعیت خوبی برخوردار بودند، ولی بعد از آن در دوران بازسازی و با پیشرفت صنعت ساختمان‌سازی و آغاز استفاده از مصالح نوین و اهمیت دادن به صرفه جویی در انرژی و ممانعت از هدر رفت آن (سبک جدید ساختمان سازی)، جمعیت آن‌ها شروع به کاهش نمود. زیرا نمای ساختمان‌ها و برج‌های امروزی برخلاف ساختمان‌های قدیمی، بدون درز و شکاف و کاملا با مصالحی نظیر سیمان و بتن، سنگ، شیشه، آلومینیوم و... درز بندی شده‌اند و هیچ‌گونه فضای شکاف مانندی برای آشیانه‌سازی بادخورک‌ها ندارند. این مساله به‌طور چشمگیری باعث کم شدن تعداد آشیانه‌ها و در نهایت منجر به کاهش جمعیت بادخورک‌ها شده است. طبق مطالعات صورت گرفته طی 20 سال گذشته، جمعیت بادخورک‌های معمولی در برخی از کشورها مانند انگلستان به کمتر از نصف رسیده است و از سال 2021 در لیست قرمز پرندگان این گشور قرار گرفته‌است. در واقع با کم شدن میزان زادآوری بادخورک‌های معمولی، میزان مرگ و میر از زادآوری پیشی گرفته و جمعیت این گونه را با کاهش جدی مواجه ساخته است.
از طرف دیگر استفاده از سموم کشاورزی در سطح گسترده، باعث کم شدن حشرات که غذای اصلی بادخورک‌ها هستند، شده است. از عوامل دیگری که باعث کاهش جمعیت حشرات می‌شوند می‌توان به تغییر اقلیم که تغییر در چرخه‌های طبیعی و زمان آن‌ها را در پی دارد و خشکسالی که باعث کاهش منابع آبی که حشرات به آن‌ها وابسته‌اند اشاره کرد. ممکن است عوامل دیگری نیز در کاهش جمعیت این پرندگان دخالت داشته باشند که به بررسی‌های علمی بیشتری نیاز دارد.
با این حال با توجه به پراکنش وسیع این پرنده از غرب اروپا تا شرق آسیا و جنوب آفریقا، هنوز این کاهش جمعیت در سطح جهانی به مرحله بحرانی نرسیده است، اما انتظار می رود با از دست رفتن بیشتر محل‌های آشیانه‌سازی طی سال‌های آینده به دلیل نوسازی ساختمان های باقی‌مانده‌ی قدیمی و همچنین از بین رفتن انبار‌های قدیمی یا شیروانی‌ها و ایجاد ساختمان‌های مدرن بیشتر، و استفاده روز‌افزون از سموم حشره کش در مزارع، جمعیت این گونه با کاهش بیشتری روبه‌رو شود و نام این پرندگان پرجنب و جوش که پیام آوران بهار هستند نیز در لیست پرندگان در معرض تهدید قرار گیرد.
توجه: برای سال پنجم (1402-1403) علاوه بر پایش بادخورک معمولی، پایش بادخورک دودی نیز در نظر گرفته شده است.
فعالیت‌های حفاظتی صورت گرفته در کشورهای دیگر
برای جلوگیری از این موضوع در بسیاری از کشورها، مخصوصا در اروپای غربی، انجمن‌های حفاظت از حیات وحش و سازمان‌های مردم‌نهاد اقدام به تشویق مردم و دولت‌مردان برای حفظ این پرندگان کرده‌اند. شهروندانی که در این زمینه احساس مسئولیت می‌کنند، دلیل کاهش تعداد بادخورک‌ها را انسان‌هایی می‌دانند که بدون در نظر گرفتن حضور بادخورک‌ها در ساختمان‌های خود و ارائه راه حل برای نوسازی خانه‌ها بدون صدمه خوردن به این پرندگان، اقدام به ساختمان‌سازی یا نوسازی آن می‌کنند. به همین دلیل این افراد و گروه‌ها برای جبران خسارت به بادخورک‌ها در پی اقدامات حفاظتی هستند. این اقدامات حفاظتی که در برخی مناطق سابقه 20 ساله دارند، شامل شناسایی محل‌های زادآوری (کلونی بادخورک‌ها) و تخمین جمعیت آن‌ها با پایش‌های مستمر داوطلبانه و پس از آن قرار دادن آشیانه‌های انسان‌ساز (nest box) در ساختمان‌های داوطلبان یا مکان‌های عمومی می‌نمایند. در آخرین مرحله این انجمن‌ها و سازمان‌های مردم نهاد تلاش می‌کنند تا با تغییر قوانین ساختمان‌سازی و با ملزم نمودن کارفرمایان برای در نظر گرفتن محل‌هایی برای آشیانه‌ی این پرندگان ضمن حفظ زیبایی ظاهری ساختمان و جنبه‌های فنی و مهندسی آن، آشیانه‌های جدید در نمای ساختان‌ها در نظر گرفته شود تا این پرندگان بتوانند به مکان‌های مناسبی برای آشیانه‌‌گذاری دسترسی داشته باشند.
هم اکنون در اروپا علاوه بر داوطلبان، شرکت‌هایی اقدام به ساخت آشیانه به شکل‌های مختلف مانند بلوک‌های آجری و یا جعبه‌های مناسب برای زیر شیروانی می‌نمایند که برخی از آنان حاصل ایده‌های نو و کاربردی مهندسان طراحی و معماری ساختمان است.
اگر علاقه‌مند هستید تا در مورد آشیانه‌ی دست‌ساز بادخورک‌ها و نصب آن بیشتر بدانید این مطلب را مطالعه کنید.
در کشور ما تا قبل از آغاز این پروژه برآورد دقیقی از تعداد بادخورک‌های زادآور در شهرهای مهم مانند تهران که دارای جمعیت خوبی از بادخورک‌ها است، انجام نشده بود و در نتیجه تغییر اندازه جمعیت ناشناخته باقی‌مانده بود و به همین دلیل ضرورت انجام هیچ‌گونه اقدام حفاظتی نیز مشخص نگردیده است. از آنجایی که برای بسیاری از مدیران انجام طرح‌های حفاظتی در مورد حیوانات بزرگ جثه در مناطق تحت نظر سازمان حفاظت محیط زیست در اولویت است، و پرندگانی که در شهر‌ها زندگی می‌کنند معمولاً مورد توجه جدی سازمان محیط زیست قرار نمی‌گیرند، نمی‌توان از این سازمان انتظاری برای انجام و یا حمایت از پروژه‌های حفاظت از حیات وحش در داخل شهر‌ها داشت. بنابراین انجام اقداماتی در زمینه‌ی حفاظت از بادخورک‌های معمولی با همیاری شهروندان داوطلب و علاقه‌مند به پرندگان، حمایت یک سازمان تسهیلگر مانند باشگاه پرنده‌نگری ایرانیان را می‌طلبد. شاید بتوان امیدوار بود ارگان‌های مسئول در امور شهری مانند شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در سال‌های آینده این مقوله را مورد توجه قرار دهند.
برای سال پنجم (1402-1403)، پایش بادخورک دودی که در شهرهای جنوبی کشور در امتداد خلیج فارس و دریای عمان نیز در نظر گرفته شده است.
همچنین شما می‌توانید تمام مشاهدات اتفاقی خود را در از چهارگونه بادخورک ایران (بادخورک معمولی، بادخورک دودی، بادخورک کوچک و بادخورک کوهی) در هر مکان و زمان و فارغ از پروژه شمارش بادخورک، در فرم ثبت مشاهدات وارد نمایید.
در اولین مرحله از یک پروژه حفاظتی مهم ترین اصل، دانستن مشکل با توجه به شرایط موجود و سپس بحث در مورد لزوم حفاظت و چگونگی انجام آن و ارائه راهکار است. به همین دلیل ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که آیا در ایران نیز شرایط مانند کشورهای اروپای غربی است که در آن‌ها تعداد بادخورک‌ها کاهش جدی داشته است و طبق آمار‌ها در مناطق مختلف بین 30 تا 70 درصد از جمعیت بادخورک‌ها کاسته شده و یا مساله در کشور ما به گونه دیگری است؟
تعداد ساختمان‌های نوساز در شهری مانند تهران بسیار چشمگیر است ولی آیا جمعیت بادخورک‌ها در تهران در مقایسه با یک شهرستان با بافت سنتی نسبت مشابهی دارد و یا جمعیت بادخورک‌های تهران کمتر و یا حتی بیشتر است؟ آیا تغییراتی در میزان جمعیت بادخورک‌ها در طی سال‌های انجام پروژه به صورت پایلوت وجود خواهد داشت؟ ما در پی یافتن پاسخ این سوالات در گام اول این پروژه هستیم و این میسر نیست مگر با همکاری تعداد قابل توجهی داوطلب از شهرهای مختلف. در صورتی که در گام اول بتوانیم به ضرورت حفاظت از بادخورک‌ها پی ببریم، در گام های بعدی اقدامات حفاظتی را انجام خواهیم داد.
گام اول:
باشگاه پرنده‌نگری ایرانیان با کمک فراد داوطلب به بررسی وضع موجود این پرنده در مناطق مسکونی می‌پردازد. در این مرحله برای حداقل 3 تا حداکثر 5 سال اول که از بهار سال 1399 و در دوران همه‌گیری کرونا ویروس کرونا (Covid-19) آغاز شد، افراد داوطلب می‌توانند حتی بدون بیرون رفتن از منزل از پنجره، بالکن و یا پشت بام منزل خود، بادخورک‌های محل خود را پایش می‌نمایند.
به همین منظور اقدامات زیر در این گام در نظر گرفته شده است:
1- پایش روزانه بادخورک‌ها توسط افراد داوطلب
2- شناسایی محل‌های زادآوری و تعداد آشیانه ها در هر کلونی
3- تعیین نرخ زادآوری بادخورک‌ها با توجه به تعداد آن‌ها قبل از زمان تخم‌گذاری، و پس از آن در هنگام مهاجرت به آفریقا
4- آشنا کردن شهروندان با بادخورک‌ها و بالا بردن سطح اطلاعات آن‌ها از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی، نمایش عکس بادخورک‌ها در محل‌های عمومی، برگزاری نمایشگاه عکس از عکس‌های ارسالی داوطلبان در طول انجام پروژه و برنامه‌های گروهیِ مشاهده‌ی بادخورک‌ها در روز جهانی بادخورک.
گام های بعدی:
پس از این مرحله (گام اول)، در صورت نیاز اقدام به ساخت و نصب آشیانه‌های متناسب با سبک ساختمان‌های تهران و یا در صورت امکان ساختمان‌های شهرهای دیگر خواهیم نمود و در نهایت متولیان امر را تشویق به وضع قوانین ساختمان‌سازی منطبق با نیاز‌های بادخورک‌ها با حفظ ضوابط نظام مهندسی و سایر ارگان‌های مربوطه خواهیم کرد.
ما امیدواریم در گام اول بتوانیم بجز تهران، برخی شهرهای دیگر را نیز تحت پوشش قرار دهیم تا قادر به مقایسه نتایج باشیم. این مهم بجز مشارکت تعداد قابل ملاحظه ای داوطلب از مناطق مختلف ایران میسر نخواهد شد.
برای سال پنجم (1402-1403) پایش بادخورک دودی که در شهرهای جنوبی کشور در امتداد خلیج فارس و دریای عمان نیز در نظر گرفته شده. همچنین شما می‌توانید تمام مشاهدات اتفاقی خود را در از چهارگونه بادخورک ایران (بادخورک معمولی، بادخورک دودی، بادخورک کوچک و بادخورک کوهی) در هر مکان و زمان و فارغ از پروژه شمارش بادخورک، در فرم ثبت مشاهدات وارد نمایید.
تمامی شهروندان ایرانی مقیم در کشور که بالای 13 سال سن دارند و از طرف باشگاه پرنده‌نگری ایرانیان به عنوان فردی توانمند برای انجام بخشی از این پروژه تشخیص داده شوند، با التزام و رعایت قوانین جمهوری اسلامی ایران، رعایت حریم همسایگان و مکان‌هایی که به هر دلیلی ممنوعیت یا ضوابطی برای این قبیل فعالیت‌ها در آن‌ها وجود دارد و همچنین با رعایت بایدها و نبایدهای پرنده‌نگری به ویژه بندهای 1، 2، 3، 4، 9، 11 و 12 می‌توانند در انجام این پروژه داوطلبانه همکاری نمایند.
اگر شما برای کمک به شمارش بادخورک‌ها و یا کمک‌های دیگر مادی و معنوی داوطلب هستید، با پر کردن فرم علاقه‌مندی به همکاری داوطلبانه و ارسال یک ایمیل به آدرس swiftconservation.iran@gmail.com آمادگی خود را برای همراهی با این پروژه داوطلبانه اعلام نمایید. پس از تماس تلفنی با شما در صورت تمایل به گروهی که مختص داوطلبان انجام این پروژه است اضافه خواهید شد و بعد از آموزش مقدماتی و توضیحات لازم کار خود را آغاز می‌نمایید.
ما از هر یک از داوطلبان در سال پنجم (1402 - 1403) انتظار داریم هفته‌ای یک روز طبق تقویم زیر، و در هر روز 10 الی 15 دقیقه را صرف انجام این پروژه نمایند. کافی است به آسمان دقت کنید و پس از پیدا کردن بادخورک‌ها کمی صبر کنید و در یک لحظه تعداد بادخورک‌ها را بشمارید. از آنجایی که این پرندگان پروازهای سریع و جابجایی‌های پی‌در‌پی در آسمان دارند، حتما به یاد داشته باشید شمردن این پرندگان مخصوصا در ابتدای کار کمی دشوار به نظر می‌رسد ولی با تمرین و حوصله در روز‌های اول به مرور به مهارت لازم جهت انجام این کار خواهید رسید و از آن لذت خواهید برد.
برای شمردن بادخورک‌ها لازم نیست به مکان خاصی بروید، تنها نکته‌ی مهم برای کمک به انجام این پروژه، عدم تغییر مکانی است که از قبل برای شمارش بادخورک‌ها به ما اعلام کرده‌اید. برای مثال اگر شما منزل خود را به‌عنوان محل پایش و ثبت بادخورک‌ها اعلام کرده‌اید، هر بار باید تعداد بادخورک‌های همین محل را به ما اعلام کنید و از جابجایی بپرهیزید.
بله. شمارش توسط همه‌ی داوطلب‌ها در یک ساعت خاص انجام می‌گیرد. زمان در نظر گرفته شده جهت پایش (مشاهده و شمردن) بادخورک‌ها به مدت 10 الی 15 دقیقه، عصر‌ها تقریبا یک ساعت مانده به غروب آفتاب است. معمولا در این زمان بادخورک‌ها با یکدیگر به صورت گروه‌های بزرگ‌تر شروع به چرخیدن و جیغ کشیدن در بالای ساختمان‌ها می‌کنند. هرچه به غروب آفتاب نزدیک‌تر می‌شویم بادخورک‌ها در ارتفاع کمتری پرواز می‌کنند و امکان دیدن تعداد بیشتر آن‌ها با صرف وقت کمتر امکان‌پذیر است. از طرف دیگر ما با مشخص کردن زمان یکسان جهت پایش، سعی داریم تا احتمال دوباره شمرده شدن یک بادخورک به دلیل جابجایی آن توسط چند داوطلب با فرض نزدیک بودن محل‌های مشاهده داوطلب‌ها را به حداقل برسانیم. این زمان برای روز‌های آفتابی و نیمه ابری مناسب است ولی در روز‌های کاملا ابری و بارانی با توجه به میزان نور، زمان شمارش بادخورک‌ها نیم یا یک ساعت زودتر از زمان اعلام شده خواهد بود. برای مثال در یک روز آفتابی در نیمه‌ی اول فرودین که آفتاب در تهران حدود ساعت 18:30 غروب می‌کند، از ساعت 17:30 تا 18:15 بهترین زمان شمارش بادخورک‌ها است. طبیعی است هرچه به سمت تیر ماه پیش می‌رویم، به دلیل بلندتر شدن طول روز، آفتاب دیرتر غروب کرده و در اواخر خرداد بهترین زمان مشاهده ساعت 18:45 تا 19:30 است.
لطفا به این نکته توجه داشته باشید که ساعت غروب آفتاب بسته به جغرافیای شهر و یا روستایی که در آن زندگی می کنید با ساعت‌هایی که در این مثال برای شهر تهران زده شد، متفاوت است. بهتر است در روز‌های اول زمان بیشتری را صرف تمرین کنید تا ساعت مناسب شمارش بادخورک‌ها در عصر را برای خود، به طور تجربی بدست آورید.
خیر، بادخورک‌ها مخصوصا در زمان عصر تا غروب آفتاب که زمان انجام این پروژه است، در ارتفاعی پرواز می کنند که به راحتی با چشم غیر مسلح قابل مشاهده هستند. همچنین شکل خاص این پرندگان و نحوه‌ی پرواز آن‌ها، کاملا با پرندگان دیگر متفاوت است. نکته‌ی مهم برای انجام سرشماری پرندگان یکسان بودن روش است. برای مثال اگر من با دوربین دو چشمی شمارش را انجام دهم، طبیعتا بادخورک‌هایی که در فاصله دور‌تری از من هستند را هم خواهم دید و در شمارش لحاظ خواهم کرد، ولی داوطلب دیگری که بدون دوربین این کار را انجام می‌دهد، تعداد کمتری بادخورک را می‌بینید که این موضوع باعث بروز خطا در هنگام استفاده از داده‌ها خواهد شد. به همین منظور همه‌ی شرکت کنندگان بدون استفاده از دوربین دوچشمی و تلسکوپ اقدام به شمارش بادخورک‌ها می‌نمایند.
توجه: در استان‌های جنوبی کشور در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان مانند خوزستان، بوشهر، هرمزگان و بخش‌های جنوبی سیستان و بلوچستان بادخورک دودی که در بخش اول معرفی شد، قابل مشاهده است و می‌توانید اقدام به تکمیل فرم پایش کنید.
در برخی از مناطق این استان‌ها هر دو بادخورک دیده می‌شوند و در صورتی که اطمینان از به نوع گونه ندارید، می‌توانید از ما راهنمایی بگیرید.
ثبت اطلاعات مربوط به سال پنجم این پروژه (1402-1403) با کامل کردن فرم ثبت مشاهدات بعد از هر بار پایش امکان‌پذیر است.
توجه: تمامی مراحل انجام این پروژه اعم از کار میدانی و ارائه گزارش به مسئول پروژه در باشگاه پرنده‌نگری ایرانیان کاملا به صورت داوطلبانه انجام می شود. باشگاه پرنده‌نگری ایرانیان صرفا در راستای ایفای نقش آموزش و آگاه‌سازی برای حفاظت از پرندگان این مرز و بوم متولی این پروژه است و بدون چشم داشت مالی این پروژه را هدایت می‌کند.
کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به باشگاه پرنده نگری ایرانیان می باشد
پرندگان ایران