|
|
|
|
|
نوشته مولود جابری
برای سال‌ها افرادی که مجذوب پرنده‌نگری و روایت‌های پیرامون آن بودند، به دین فیشر (Dean Fisher) به چشم یک افسانه نگاه می‌‌کردند. پرنده‌نگر جوانی که به مدت سه سال از ژانویه 1959 تا فوریه 1962 همراه با هم‌سفرش با یک جیپ کمپر که دائما خراب می‌شد، 110000 مایل دور دنیا را در جست‌و‌جوی پرندگان زیرپا گذاشت اما چندان عجله‌ای برای بازگوکردن داستانش نداشت تا جایی‌که نامش کم‌و‌بیش از خاطرات و منابع محو شد. در‌نهایت بعد از گذشت نیم‌قرن در سال 2018 فیشر در دوران بازنشستگی از دانشگاه تگزاس به‌عنوان پروفسور زیست‌شناسی، سفرنامه خود را در 500 صفحه به چاپ رساند و ما را در تجربه تکرارنشدنی و جسورانه خود که قبل از رونق سفرهای بین‌المللی پرنده‌نگری و بسیار پیش‌تر از رواج جهانی راهنماهای میدانی و سایت‌های اختصاصی اتفاق افتاده، سهیم کرد. آن‌طور که هم‌سفرش درباره او می‌گوید: «دین یک پرنده‌شناس پرشور بود که هر وضعیتی را تاب می‌آورد تا فقط یک پرنده جدید را از نزدیک ببیند.»
آن‌چه در ادامه می‌خوانید ترجمه بخشی از نقد فرنک ایتساگیره (Frank Izaguirre) بر کتاب سفرنامه فیشر است که در سال 2019 در Birding Book and Media Reviews منتشر شد.
دین فیشر عکس خود از زاغ بور ایرانی را نشان می دهد که در سفر اخیرش به ایران گرفته است
دن کوپل (Dan Koeppel) اولین کسی که اختصاصا سفری به دور دنیا برای ثبت و مشاهده پرندگان داشته است، در کتابش «به‌سوی تماشای پرندگان زمین»، از دین فیشر یاد می کند: «وقتی اولین بار درباره فیشر شنیدم، باور نکردم که او واقعا وجود داشته باشد، بیش‌تر به این خاطر که اسمی از او در منابع قدیمی که دیده بودم، برده نشده بود». برای تاریخ‌نگاران و مشتاقان چک لیست‌های جهانی و گلوبال بیگ یرز (Global Big Years)، احتمالا فیشر مرموزترین چهره جمع باشد. بیش از 57 سال بعد از اتمام ماجراجویی سه‌ساله‌اش، سرانجام او گزارشی از خاطرات خود و هم‌سفرش نوبل ترنهام (Noble Trenham) به‌نام جاده‌ها، قوم‌ها، پرنده‌ها، فراز کوه‌ها و آب‌گیرها1 منتشرکرد. برای هر علاقه‌مندی که وفادارانه نیمی از قفسه کتابخانه خود را به زندگی‌نامه پرنده‌نگرهای شناخته‌شده، هم‌چون کتاب پرنده‌نگری فراتر از مرزهای نوا استریکر2 یا پرنده‌نگری در زمان عاریه فیبی اسنتسینگر3 اختصاص داده است، داشتن کتاب فیشر نیز باید ضروری باشد.
ماجراجویی‌های فیشر از سال 1957 آغاز شد، هنگامی که او چند روز از کار خود در ناو هواپیمابر مرخصی گرفت و به ژاپن رفت تا کوه فوجی را صعود کند. او در ماه سپتامبر به ژاپن رسید، زمانی که فصل صعود تمام شده بود. با وجود غیرقابل پیش‌بینی‌بودن شرایط آب‌و‌هوایی و پنهان‌شدن پاکوب‌ها زیر برف و یخ، صعود عملاً غیرممکن بود. با این حال او منصرف نشد، اما در چند قدمی قله با بحرانی‌شدن اوضاع مجبور شد بازگردد. بعد از این گریز موفق از مرگ، یکی از خلبانان ناوهواپیمابر به نام نوبل ترنهام به فیشر پیشنهاد داد تا در سفری به دور دنیا او را همراهی کند. او و ترنهام آشنایی چندانی با هم نداشتند، اما بعد از شنیدن داستان تلاش فیشر در فوجی، ترنهام به این اطمینان رسیده بود که عیناً به دنبال چنین روحیه‌ای در هم‌سفرش است. این دو در سال 1959 با یک ماشین جیپ غول‌پیکر از کالیفرنیای جنوبی حرکت کردند، آمریکای مرکزی و جنوبی را پشت سر گذاشتند و سپس از برزیل راهی آفریقای جنوبی شدند. پس از گذر از قاره آفریقا، اروپا، خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی، به آخرین مقصد سفر، استرالیا رسیدند و سرانجام پس از سه سال سفر در سال 1962 به کالیفرنیا بازگشتند. فیشر در طول مسیر با جدیت پرندگان را مشاهده و ثبت می‌کرد. طرح کلی کتاب دین فیشر یادآور سفرنامه آمریکای رام‌نشده راجر توری پترسون4 است، با این تفاوت که در مقیاس جغرافیایی بزرگ‌تری به حیات‌وحش، پرندگان و مناظر فرهنگی می‌پردازد. از نظر ظاهری، این کتاب هم‌رده کتاب‌های درسی، حجیم است، احتمالا به‌منظور دستیابی به تمام اهدافی که فیشر در جایگاه نویسنده در نظر داشته است: روایت سفر همراه با شماری از عکس‌های رنگی، شامل پرتره‌ها و مناظر طبیعت. دو پیوست هفتاد صفحه‌ای نیز در انتهای کتاب آورده شده است که شامل چک‌لیست پرندگان، اسامی گونه‌های مشاهده‌شده و تاریخ و مکان جغرافیایی ثبت آن‌هاست. در مجموع، در این سفر فیشر موفق به تماشا و ثبت 3406 گونه شد که 2932 از آن‌ها را تا پیش از این ندیده بود.
طرح جلد سفرنامه فیشر به‌همراه عکسی از او و ترنهام در شروع سفرشان در کالیفرنیا، 1959
جای تعجب نیست که به دلیل ماهیت تقریبا ناشناخته پرنده‌شناسی در بسیاری از مناطقی که فیشر از آن‌ها بازدید می‌کرد، شماری از مشاهداتش هم‌چون یک اکتشاف علمی برای او مهیج بود. یکی از شگفت‌انگیزترین ثبت‌ها، توصیف پرنده‌ای از تیره الیکاییان بود که در ماچوپیچو دید و بعدها مشخص شد که الیکایی اینکا5 (بومزاد کشور پرو) است. اطلاعات مربوط به این گونه ابتدا در سال 1974 توسط متخصصان جمع‌آوری و سرانجام در سال 1985 نام‌گذاری شد. طبق کتاب پرندگان آمریکای جنوبی (گنجشک‌سانان آواز‌خوان) تالیف رابرت ریجلی و گای تودور6، این پرنده اولین‌بار در سال 1965 مشاهده شد که دقیقا شش سال بعد از توصیف فیشر است و به این ترتیب او را رکورددار ثبت این گونه می‌کند. در رویداد دیگری، فیشر سوار قایق ماهی‌گیری می‌شود که از بندر والپارایسو شیلی حرکت می‌کند، در این حین او دو گونه پریون (Prion) از راسته کبوتر دریاییان (قطب جنوب و منقار باریک7) می‌بیند که محدوده پراکندگی شناخته‌شده آن‌ها را 250 مایل به سمت شمال گسترش می دهد.
دین فیشر اولین فردی‌ست که اطلاعات مربوط به الیکایی اینکا (گونه بومزاد کشور پرو) را ثبت کرده است
با دیدن اتفاقی دو گونه پریون در شیلی، فیشر توانست حوزه پراکندگی شناخته‌شده آن‌ها را تا 250 مایل به سمت شمال گسترده کند. عکس ها به‌ترتیب از راست: Todd burrows و Phillip Edwards
در سبک نویسندگی فیشر، توازن مناسبی بین روایت اصلی سفر و یادداشت‌های پرنده‌نگری‌اش برقرار است. اسامی پرندگان تقریبا در تمامی صفحات برده می‌شود، از این رو شاید خوانندگان با در دست داشتن یک راهنمای میدانی مرتبط (یا شاید جستجوگر گوگل) بتوانند از کتاب بهره بیش‌تری ببرند. اشاره به این نکته نیز ممکن است بدیهی باشد که سفر فیشر قبل از رواج راهنماهای میدانی یا سایت‌های پرنده‌نگری در اغلب کشورهای بازدیدشده بود. بنابراین جای تعجب نیست که او سال‌ها و در برخی موارد، دهه‌ها تلاش‌کرد تا بعضی از گونه‌های مشاهده‌شده در طول سفرش را شناسایی کند، مخصوصا در شمال آمریکای جنوبی که هیچ کتاب و مرجعی برای کمک در دست نداشت و تنها یادداشت‌های بی‌نهایت دقیقی که برداشته بود این امکان را مهیا می‌ساخت. توصیفات ذکرشده از پرندگان در این کتاب به خوبی حس علاقه، سخت‌کوشی و نکته‌سنجی فیشر را به خوانندگان القا می‌کند، ولی با این حال جریان اصلی سفر را به‌تمامی تحت‌تأثیر خود قرار نمی‌دهد. مانند تجربه منحصربه‌فرد بیگ‌یر کن‌کافمن (Kenn Kaufman) اهتمام فیشر برای ثبت و مشاهده پرندگان در سرتاسر آفاق احتمالا هرگز تکرارشدنی نیست. انتشار کتاب جاده‌ها، انسان‌ها، پرنده‌ها، فراز‌کوه‌ها و آب‌گیرها اتفاق شگفت‌انگیزی است، از این بابت که از یکی از مبهم‌ترین داستان‌های تاریخچه پرنده‌نگری پرده برمی‌دارد و خوانندگان را به سرزمین‌های دور و ناشناخته می‌برد، به عصری از پرنده‌نگری که هم‌چنان راز‌و‌رمز خود را حفظ کرده‌است.
1. Roads, Peoples, Birds, Mountaintops, & Billabongs
2. Noah Strycker’s Birding without Borders
3. Phoebe Snetsinger’s Birding on Borrowed Time
4. Roger Tory Peterson's Wild America
5. Inca Wren, Thryothorus eisenmanni
6. The Birds of South America, the Oscine Passerines by Robert Ridgely and Guy Tudor
7. Antarctic and Slender-billed
منابع:
https://blog.aba.org/2019/12/a-global-birding-pioneer-finally-tells-his-tale.html
https://issuu.com/trailsmag/docs/april2012/11
کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به باشگاه پرنده نگری ایرانیان می باشد
پرندگان ایران