|
|
|
|
|
گردآوری و ترجمه مولود جابری
گاهی اوقات رابطه عاطفی برای انسان‌ها، بیشتر از آن که برای دو طرف مزیت داشته باشد، آسیب‌زا است. در چنین موقعیت‌هایی افراد معمولاً رابطه را ترک می‌کنند و از هم جدا می‌شوند. بر اساس پژوهشی که ماه پیش در ژورنال Proceedings Of The Royal Society B-Biological Sciences منتشر شد، پرندگان با دلایلی شبیه به جدایی آدم‌ها، شریک زندگی خود را عوض می‌کنند. اغلب انسان‌ها روابط خارج از چارچوب یا دوری و فراق همدیگر را تاب نمی‌آورند؛ اکنون به‌نظر می‌رسد که این عوامل در جدایی پرندگان تک همسر از یکدیگر هم موثراند.
بیش از 90 درصد از گونه‌های پرندگان، دست‌کم در هر فصل زادآوری —یا حتی بیش از یک فصل— معمولاً یک جفت دارند. با این‌حال، تعدادی از پرندگان تک‌همسر، با وجود اینکه جفت‍شان هنوز در قید حیات است، برای فصل تولیدمثل بعدی، به دنبال پیداکردن یار دیگری هستند؛ رفتاری که نزد ما، برابر با بی‌وفایی، خیانت و طلاق است. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که دو عامل کلیدی در جدایی طیف گسترده‌ای از گونه‌های پرندگان دخیل است: بی‌بندوباری جنس نر و مهاجرت راه دور.
سلیم طوقی، یکی از گونه‌ها با آمار بالای طلاق و بی‌بندوباری در بین نرها است - عکس از Andreas Trepte
یک تیم تحقیقاتی در موسسه رفتارشناسی حیوانات ماکس پلانک از داده‌های پیشین درباره آمار جدایی 232 گونه از پرندگان با توجه به نرخ مرگ‌ومیر و مسیر مهاجرتی آن‌ها استفاده کردند و براساس الگوهای منتشرشده درباره رفتار پرندگان، به نرها و ماده‌های هر گونه «امتیاز بی‌بندوباری» دادند؛ همچنین با تجزیه و تحلیلی درباره سیر تکاملی بین گونه‌ها، تأثیر اجداد مشترک را هم زیر نظر گرفتند. نتایج نشان می‌دهد که گونه‌هایی با درصد طلاق بالا، رابطه نزدیک‌تری (از لحاظ دودمانی) با هم دارند. یافته‌های مشابه برای گونه‌هایی با آمار طلاق پایین‌تر نیز صدق می‌کند. در کنار این، الگوی مشابهی برای بی‌بندوباری در بین نرها مشاهده شد. برای مثال، سلیم‌ها، پرستوها، چلچله‌ها، پری شاهرخ‌ها و توکاها هم میزان طلاق بیشتری دارند و هم بی‌بندوباری در بین نرها رایج‌تر است. درحالی‌که، مرغ‌های طوفان (باران)، آلباتروس‌ها، غازها و قوها نرخ طلاق و بی‌بندوباری کمتری در بین جنس نر داشته‌اند.
بی‌بندوباری جنس نر و مهاجرت راه دور از عمده دلایل جدایی در پرندگان است.
پژوهشگران دریافته‌اند که تنوع‌طلبی جنسی نرها با افزایش طلاق مرتبط است، اما این یافته در مورد ماده‌ها صدق نمی‌کند. وقتی یک پرنده نر بی‌بندوبار است، به معنی تعهد و پایبندی کمتر به رابطه است، چراکه توجه و منابع او بین چندین ماده تقسیم می‌شود. بنابراین، جذابیت و صلاحیت‌اش به‌عنوان شریک زندگی کاهش می‌یابد و در فصل تولید مثل بعدی نیز، احتمال طلاق او بیشتر می‌شود. از طرف دیگر، دکتر زیتان سانگ، از اعضای تیم تحقیقاتی در این‌باره بیان می‌کند: «یک نر می‌تواند توانایی زیستی خود را با جفت‌گیری با چندین ماده در یک فصل زادآوری افزایش دهد. در نتیجه، میزان طلاق، در جایی‌که جنس نر فرصت بیشتری برای حضور و عرض‌اندام دارد، ممکن است افزایش یابد.» به این‌صورت، پرنده نر با سَروسِر داشتن با چندین ماده تضمین می‌کند تا بیشترین تعداد ژن را به نسل بعدی منتقل کند. با این‌همه، گمان می‌رود که بی‌قیدی جنسی ماده‌ها، پیامدهای یکسان با نرها ندارد، زیرا اطمینان نداشتن از پدر تنی فرزندان، چه بسا منجر به مشارکت تعداد بیشتری نر در نگه‌داری از تخم‌ها و پرورش بچه‌ها شود. در کنار این عوامل، احتمالاً به این دلیل که فرایند زادووَلد برای ماده‌ها هزینه‌بر است، آن‌ها کیفیت را به کمیت ترجیح می‌دهند.
اطمینان‌نداشتن از پدر تنی فرزندان منجر به افزایش مشارکت نرها در نگه‌داری از تخم‌ها و پرورش بچه‌ها شود - عکس از Tonya Sharp
مانند انسان‌ها، مهاجرت برای پرندگان با مشکلات و چالش‌های زیادی همراه است. همان‌طور که گاهی این چالش‌ها زندگی مشترک آدم‌ها و روابط‌شان را تهدید می‌کند، برای پرندگان نیز دردسرساز است. محققان به این نتیجه رسیده‌اند که آن دسته از پرندگانی که مسیرهای کوچ طولانی‌تری را می‌پیمایند، بیشتر از هم جدا می‌شوند. بعد از مهاجرت، جفت‌ها ممکن است هم‌زمان به مقصد نرسند و همدیگر را پیدا نکنند. در این موقعیت، آن‌هایی که زودتر رسیده‌اند، احتمالا با همدیگر جفت می‌شوند و به‌تبع، جفت اولیه را ترک می‌کنند. در ضمن، احتمال دارد که زوج‌ها، پس از پیمودن مسیرهای طولانی در مکان‌های زادآوری متفاوتی فرود آیند، که در این صورت، جدایی تصادفی است تا اینکه انتخابی در کار باشد. چنین پیشامدهایی با افزایش راه و مسیر مهاجرتی شدت می‌گیرند. مسیرهای طولانی مهاجرت، پنجره زمانی تولید مثل را کوتاه‌تر می‌کند. جدایی و طلاق ممکن است به تسهیل زادآوری پرندگان در ابتدای ورود کمک کند؛ نسبت به اینکه منتظر رسیدن شریک قبلی بمانند و فرصت کوتاه و ارزشمند خود برای انتقال ژن به نسل بعدی را فدای ایستادن بر سر عهد و پیمان کنند.
اگر جفت‌ها ارتباط خود را خارج از فصل زادآوری حفظ کنند، احتمال بیشتری دارد که به هم وفادار بمانند.
در تحقیق دیگری که در سال 2018 در ژورنال Animal Behaviour منتشر شد، پژوهشگران با به کارگیری آشیانه‌های دست‌ساز، صدها جفت چرخریسک سر آبی را به مدت هشت سال در یک جنگل حفاظت‌شده در جنوب آلمان زیرنظر گرفتند. 64 درصد از چرخ ریسک‌ها در طول دوره مطالعه از هم جدا شدند، اگرچه جفت‌هایی که به هم وفادار بودند، تخم‌ها و جوجه‌های بیشتری پرورش دادند، اما ناهم‌زمانی در رسیدن به آشیانه در فصل زادآوری و بالا بودن آمار مرگ‌ومیر، باعث جدا افتادن جفت‌ها از هم می‌شد. با این‌حال، اگر هر دو زوج هم‌زمان به یک آشیانه می‌رسیدند، شانس وصال مجدد به‌طرز چشمگیری افزایش می‌یافت. نکته جالب توجه اینجا است که محققان دریافتند، اگر جفت‌ها خارج از فصل زادآوری با هم تعامل داشته باشند، احتمال بیشتری دارد که با هم هماهنگ شوند، هم‌زمان به یک آشیانه مشخص برسند و به یکدیگر وفادار بمانند.
چرخریسک سرآبی - عکس از gettyimage
طبق نتایج تیم تحقیقاتی موسسه ماکس پلانک، ممکن است که طلاق و جدایی در پرندگان، صرفا یک استراتژی برای افزایش توانایی زیستی یا پاسخ به عوامل اکولوژیکی مانند مهاجرت نباشد، بلکه جدایی بین جفت‌ها چه بسا به طور هم‌زمان، تحت‌تأثیر هر دو عامل قرار گیرد. دکتر سامانتا پاتریک، متخصص زیست‌شناسی دریایی در دانشگاه لیورپول، با استقبال از نتایج این پژوهش بیان می‌کند: «با درنظر گرفتن علایق تحقیقاتی فعلی خودم، پیدا شدن رابطه‌ای میان ناهم‌زمانی مهاجرت و طلاق جالب توجه است. با پیش‌بینی‌ناپذیر شدن آبوهوا، ممکن است که زمان‌بندی مهاجرت متغیرتر از قبل شود و طبق یافته‌های جدید، نرخ طلاق پرندگان افزایش می‌یابد.»
آلباتروس‌ها اغلب برای تمام عمر به شریک زندگی خود وفادار می‌مانند - عکس از Andy Rouse
پرندگان اندک‌شماری مانند آلباتروس‌ها در ابراز علاقه به جفت خود خوب عمل می‌کنند. هر سال پس از یک دوره طولانی کوچ، بار دیگر جفت‌ها به‌هم می‌رسند و طی یک مراسم هماهنگ و دسته‌جمعی این شادی را جشن می‌گیرند. آن‌ها با فاصله کمی در کنار هم می‌ایستند، بال‌های خود را باز می‌کنند، با گردنی افراشته به سوی آسمان و با صدایی شبیه به جیغ، آواز می‌خوانند. کم‌کم که یخ دوره فراق شکسته شد، به هم نزدیک‌تر می‌شوند و برای مدتی نوک‌های خود را تلق‌تلوق‌کنان به هم می‌زنند. تصور حضور صدها آلباتروس در چنین مراسم باشکوه و یکپارچه‌ای، هیجان‌انگیز و البته شاید کمی گوش‌خراش باشد. درست است که این پرندگان در نشان‌دادن عشق و علاقه خوب هستند، اما بیش از آن، در حفظ رابطه‌شان عالی عمل می‌کنند و اغلب برای تمام عمر به شریک زندگی خود وفادار می‌مانند. با این‌حال، حتی آلباتروس‌ها هم از هم طلاق می‌گیرند.
در مطالعه‌ای که در سال 2021 به چاپ رسید، پژوهشگران نتایج بررسی‌های خود درباره دلایل جدایی 15500 جفت آلباتروس ابرو سیاه بالغ که در یک بازه زمانی 15 ساله در جزایر فالکلند اقیانوس اطلس جنوبی زیرنظر گرفته بودند، منتشر کردند. طلاق و جدایی در پرندگان و سروسر داشتن‌های بسیار مزایایی هم‌چون انتقال حداکثری ژن‌ها به نسل بعدی و افزایش توانایی زیستی را به همراه دارد، اما پژوهشگران می‌گویند شواهد خوبی در دست دارند که ثابت می‌کند در برخی شرایط و برای بعضی از گونه‌ها، تنوع‌طلبی جنسی باعث کاهش توانایی زیستی می‌گردد و برای برخی دیگر، تأثیری ندارد و خنثی خواهد بود. آلباتروس‌ها با طول عمر طولانی (میانگین بیش از 50 سال) و نرخ مرگ ومیر به نسبت پایین، به جدایی از شریک زندگی خود تمایل کمتری دارند، چه بسا به این دلیل که از ثبات در طول دوره‌های متعدد تولیدمثل و پرورش فرزندان سود می‌برند. نرخ طلاق بین آلباتروس‌ها 1 تا 3 درصد است، اما در بررسی جدید مشخص شد که آمار جدایی بین زوج‌های آلباتروس‌های ابرو سیاه جزایر فالکند افزایش یافته و به بیش از 8 درصد رسیده است.
برای توضیح دلایل جدایی آلباتروس‌های جزایر فالکلند، محققان دو نظریه ارائه کردند: با وجود تغییرات آبوهوا و گرم‌تر شدن غیرعادی دمای آب، این پرندگان مجبور به پیمودن مسافت‌های طولانی برای یافتن غذا می‌شوند؛ اگر پرنده نتواند به موقع به فصل تولیدمثل برسد، ممکن است شریک فعلی زندگی‌اش قید رابطه را بزند و با جفت دیگری همراه شود. در این موقعیت، وفاداری به آشیانه به معنای وفاداری به جفت است. اگر شرایط خانه و آشیانه پرنده مطلوب نباشد، ناچار مجبور به تغییر مکان برای حفظ بقا و طبیعتاً ترک خانه و جفت می‌شود. نظریه دوم این است که هورمون استرس آلباتروس‌ها در شرایط سخت‌تر، مانند زمانی‌که آب گرم است و غذا به سختی به‌دست می‌آید، افزایش می‌یابد. جفت‌ها نشانه‌های فیزیولوژیکی استرس در همدیگر و به تبع آن، عملکرد ضعیف طرف مقابل در زادآوری و پرورش بچه‌ها را تشخیص می‌دهند. احتمالا مشابه به رفتار ما انسان‌ها، پرندگان هم با افتادن در تله بازی سرزنش و البته، برای انطباق بهتر با شرایط محیطی از هم جدا می‌شوند تا به سراغ جفتی با توانایی بهتر در زادآوری بروند.
در حالی‌که تغییرات آب‌وهوایی منجر به طلاق بیشتر در میان آلباتروس‌های ابرو‌سیاه می‌شود، محققان اخیرا شواهدی حاکی از دلایل انسانی‌تر برای جدایی آلباتروس‌های سرگردان پیدا کرده‌اند: شخصیت.
محققان دانشگاهMIT و موسسه اقیانوس‌شناسی WHOI در سال 2022 مقاله‌ای در Biology Letters منتشر کردند که نشان می‌دهد دست‌کم در میان جمعیتی از آلباتروس‌ها که مورد بررسی قرار گرفت، طلاق ممکن است تحت تأثیر خجالتی یا جسور‌بودن جنس نر باشد. اما چرا؟ این تیم تحقیقاتی در مطالعه خود توضیحی ارائه می‌دهند که بوم‌شناسان آن را «طلاق اجباری» می‌نامند. در این جمعیت خاص از آلباتروس‌های سرگردان، تعداد نرها بسیار بیشتر از ماده‌ها است و پیداکردن جفت یک رقابت تمام‌عیار است. آلباتروس‌های نر خجالتی تمایل کمتری به درگیری و نزاع برای حفظ زندگی مشترک خود دارند. وقتی یک رقیب عشقی مزاحم برای جلب توجه جفت به حریم آن‌ها وارد می‌شود، اغلب رابطه را رها و لانه را ترک می‌کنند. برای درک ارتباط بین جدایی و شخصیت، پژوهشگران داده‌های 70 ساله از جمعیت آلباتروس‌های سرگردان در جزیره‌ای در جنوب هند و بررسی‌های جدیدتر از شخصیت این جمعیت را در فصول تولیدمثل از سال 2008 بررسی کردند. این مطالعه نشان داد که خجالتی‌ترین پرندگان نر تا دو برابر بیشتر از رقبای پرخاشگر خود در معرض طلاق هستند. باید درنظر داشت که این بررسی بر روی جمعیت مشخصی از یک گونه و در سطح فردی انجام شده است؛ ما هنوز به‌درستی نمی‌دانیم که ویژگی‌های شخصیتی چگونه ممکن است باعث تغییر و تحول جمعیت در مقیاس بزرگ‌تر شود.
منابع:
کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به باشگاه پرنده نگری ایرانیان می باشد
پرندگان ایران