|
|
|
|
|
چرخ‌ریسکی کوچک‌جثه به رنگ‌های بلوطی، نخودی، سیاه و سفید و با منقار نوک‌تیز و مخروطی و دم نسبتاً بلند است. نر و ماده تقریباً هم‌شکل و فاقد تغییرات فصلی هستند. پرنده نر بالغ در زیرگونه R.p.menzbieri در شمال غرب کشور تارک سر و پس گردن سفید مایل به خاکستری و نقاب سیاه رنگی در صورت دارد که از قاعده منقار شروع و تا گوش‌پرها امتداد می‌یابد. روتنه، شانه‌ها و پوش‌پرهای روی بال‌ها بلوطی است و به واسطه نوک خرمایی پوش‌پرهای بزرگ‌تر، نوار بالی کم‌رنگی روی بال‌ها به چشم می‌آید. شاه‌پرهای پرواز سیاه و شاه‌پرهای ثانویه و سومین، حاشیه و نوک نخودی تا سفید کرم دارند. دمگاه نخودی خرمایی یا خاکستری خرمایی و دم، سیاه با حاشیه سفید یا نخودی دیده می‌شود. چانه و گلو سفید، دو طرف سینه همراه با لکه‌لکه بلوطی و مابقی زیرتنه تا پوش‌پرهای زیر دم خرمایی یا سفید نخودی دیده می‌شود. پاها نیز سیاه مایل به آبی است. پرنده ماده بالغ تا حد زیادی شبیه به نر است، اما تارک سر و پس گردن خاکستری‌تر دارد و نقاب صورتش باریک‌تر است. پرنده بالغ در زیرگونه سرسیاه (R.p. macronyx) در شمال کشور، سر، صورت، چانه، گلو و سینه سیاه دارد و بخش بالایی روتنه، بلوطی مایل به سیاه دیده می‌شود. همچنین زیرگونه R.p. nigricans در حوضه سیستان سر و گردن کاملاً سیاه دارد. زیرگونه سرسفید (R.p. coronatus) نیز در منتهی‌الیه شمال شرقی کشور تارک سر سفید دارد و نقاب صورت تا پس سر امتداد یافته و تقریباً به هم متصل می‌شوند. پرنده نابالغ در تمام زیرگونه‌ها قهوه‌ای مایل به خاکستری به نظر می‌رسد و فاقد نقاب سیاه در صورت و رنگ بلوطی در روتنه است.
در اطراف پیکره‌های آبی به ویژه نیزارها، لوئی‌زارها، بیدستان‌ها و گزستان‌های انبوه حاشیه تالاب‌های با آب شیرین تا لب‌شور و در امتداد رودخانه‌ها و کانال‌های آب‌رسانی به سر می‌برد.
در خارج از دوره جوجه‌آوری در دسته‌های کوچک و گاهی به تنهایی دیده می‌شود. پرواز سبک‌تری نسبت به سایر چرخ‌ریسکها دارد. اغلب از حشرات و لارو آن‌ها و عنکبوت‌ها و در خارج دوره جوجه‌آوری از مواد گیاهی به ویژه بذر آن‌ها تغذیه می‌کند.
جوجه‌آوری از اوایل فروردین و با تشکیل قلمرو در حاشیه پیکره‌های آبی آغاز می‌شود. سیستم جفت‌گیری چندزنی، چندشویی و درهم و برهم است. آشیانه‌ای کروی، تخم مرغی یا استوانه‌ای شکل به صورت عمودی با راهروی ورودی افقی نزدیک به بالا دارد که آن را از الیاف گیاهی نرم، به ویژه از گل‌آذین نی‌ها و لوئی‌ها و بذرهای صنوبر و بید به شکل آویزان از نوک شاخه‌های نازک و مشرف به آب درختان حاشیه و درون پیکره‌های آبی می‌سازد. معمولاً شش تا هشت و گاهی پنج تا ده تخم نیمه‌بیضی، صاف، سفید رنگ و به ابعاد 5/10 × 5/15 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها سیزده تا چهارده روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد عریان، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند. پرورش جوجه‌ها شانزده تا هجده روز طول می‌کشد و معمولاً تا چند هفته پس از آن همچنان در کنار والدین باقی می‌مانند. گاهی دو دسته تخم در یک دوره جوجه‌آوری می‌گذارد.
زیرگونه R.p.menzbieri تابستان‌گذران نسبتاً معمول درختزارها و باغ‌های نواحی شمال غرب کشور است و زمستان را در پوشش گیاهی امتداد رودخانه‌ها و حاشیه تالاب‌های نواحی جنوب غربی تا جنوب استان سیستان و بلوچستان سپری می‌کند. زیرگونه R.p. macronyx بومی به نسبت معمول نواحی جنوب شرقی دریای خزر و تالاب‌های ترکمن صحرا است. در میانکاله و خلیج گرگان جمعیت‌هایی از هر دو زیرگونه مذکور با یکدیگر هم‌پوشی دارند و افراد دورگه ناشی از آمیختگی آن‌ها به وجود می‌آید. همچنین زیرگونه R.p. coronatus زمستان‌گذران کمیاب و نامنظم شرق کشور است و در دهه‌های اخیر فقط یک گزارش از حضور یک فرد از منتهی‌الیه شمال شرقی کشور (اطراف درونه در خراسان) در دست است. لازم به ذکر است که زیرگونه R.p. nigricans اندمیک ایران و فقط محدود به حوضه سیستان بوده است. زارودنی طی سال‌های 1896 تا 1900 میلادی تعداد زیادی از این زیرگونه را از سیستان جمع‌آوری کرد. اما از آن زمان تاکنون گزارش جدیدی ارسال نشده است و متأسفانه به نظر می‌رسد که این زیرگونه منقرض شده باشد.
در فهرست پرندگان حمایت‌شده جهانی و ملی قرار ندارد.
کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به باشگاه پرنده نگری ایرانیان می باشد
پرندگان ایران
