|
نوشته مطهره حکیمینژاد
زمینگیر شدن بادخورک معمولی در فضای شهری اتفاق شایعی است. ممکن است خودتان با بادخورکی مواجه شوید که بالهای هلالیاش را باز کرده و به سختی خودش را بر روی آسفالت میکشد، و یا آشنایی را بشناسید که بادخورکی پیدا کرده و تصمیم به تیمار آن دارد. از آنجایی که این پرندهها فقط در آسمان دیده میشوند، بین مردم آشنایی بسیار کمی با آنها وجود دارد. مردم کمتر آنها را میشناسند و ممکن است بادخورک را با پرستوی معمولی یا بعضی از چلچلهها و یا حتی سار (به دلیل رنگ تیره) اشتباه بگیرند. علاوه بر آن منابع فارسی کاملی برای راهنمایی وجود ندارد و این امر باعث میشود تیمار پرنده اشتباه پیش برود و پرنده هرگز نتواند به آسمان بازگردد. در این راهنما سعی شده با استفاده از منابع مختلف و تجربه تیمارگران، شیوه صحیح بازپروری بادخورک معرفی شود.
بادخورک معمولی - عکس از یوسف جمسی
بیشتر بادخورکهایی که روی زمین میافتند، در واقع جوجههایی هستند که پیش از اینکه قدرت پرواز داشته باشند از لانه خارج میشوند. خروج زودهنگام از لانه دلایل متفاوتی دارد، مثلا داغ شدن لانه در روزهای گرم، وجود شکارچی و یا تنگ بودن لانه. بعضی مواقع بادخورکهای بالغ نیز ممکن است به زمین بخورند، اما بادخورک بالغ نیز به دلیل کوچک بودن و ضعیف بودن پاهایش، نمیتواند مثل اکثر پرندگان از روی زمین بجهند، بنابراین شروع به بالا رفتن از سطحی عمودی میکند تا به ارتفاع مناسبی برسد و در هوا شیرجه بزند و مجددا پرواز کند.
بادخورک را وارسی کنید و به دنبال زخم یا شکستگی بگردید. اگر بادخورک بالغ سالم است، با قلموی نازک، یکی دو قطره آب با مقدار بسیار بسیار کمی شکر را کنار نوکش بمالید (به پرنده آب ندهید) و وقتی که هنوز هوا روشن است، از ارتفاع مناسب رهایش کنید. [به بخش رهاسازی در انتهای مقاله رجوع کنید]
در صورتی که بادخورک زخمی است، توانایی پرواز ندارد و یا هنوز جوجه است، احتیاج به تیمار دارد.
تیمار بادخورک احتیاج به تغذیه و نگهداری خاص، مطالعه و تجربه دارد و تیمار غیرحرفهای جوجه میتواند منجر به آسیب جدی و مادامالعمر به پرنده بشود. بنابراین بهترین کار ارجاع به فردی با تجربه در زمینه نگهداری بادخورک است.
اگر چنین فردی که مسئولیت نگهداری بادخورک را بپذیرد پیدا نکردید، با مشورت، مطالعه و مسئولیتپذیری میتوانید بادخورک را تیمار کنید. این راهنما برای کسانی که قصد تیمار بادخورک را دارند تنظیم شده است.
همیشه بهترین و اولین راه مداخله نکردن در روند طبیعی زندگی حیوانات وحشی است. به همین سبب ممکن است این سوال پیش بیاید که آیا تیمار بادخورک اساسا کار درستی هست یا نه. از آنجایی که محل اصلی جوجهآوری بادخورکها شهرها هستند، و طی سالهای اخیر شهرها تغییرات عظیمی کردهاند و مکان مناسب برای لانهسازی کمتر شده، بادخورکها نمیتوانند خود را با تغییرات عظیم شهری وفق دهند. بادخورکی که روی آسفالت زمین خورده، مکان مناسبی برای بالا رفتن پیدا نمیکند و ممکن است زیر پای رهگذر یا چرخ ماشین بماند، و یا طعمه سگ و گربه شود. اما مهمترین دلیل تیمار، فرصتی است که تیمار به مردم میدهد تا یک موجود حقیقتا وحشی را از نزدیک لمس و درک کنند که خود دریچهای است برای علاقهمند شدن به کل حیاتوحش.
برای تیمار یک بادخورک باید بهترین و اصولیترین تلاش خود را انجام دهید تا پرنده به سرعت به شرایط رهاسازی برسد و درصد اطمینان از موفقیت در رهاسازی نیز در بالاترین حد ممکن باشد. زیرا، این پرندگان باید در کمترین زمان ممکن رها شده و به پرواز درآیند زیرا پرواز بخش لاینفک زندگی آنها است. در صورت عدم موفقیت و از دست رفتن زمان حتی با نگهداری اصولی، امکان رهاسازی بادخورک و درصد موفقیت آن کاهش خواهد یافت چون نمیتوان بادخورک را برای مدت زیادی روی زمین در حالت تیمار نگهداری کرد و مشکلات بسیاری مانند اضافه وزن و رشد نامتناسب و کمبود ویتامین در کمین آنها است. از طرف دیگر بادخورکها مهاجر بوده و تا اوایل تابستان باید رهاسازی شوند تا با موفقیت بتوانند با همراه بادخورکهای دیگر همراه شوند و مسیر چندین هزار کیلومتری مهاجرت خود به سمت آفریقا را با موفقیت طی نمایند. به همین دلیل تمامی اقدامات و تکتک روزهایی که در مدت تیمار تا رهاسازی طی میشود نقش تعیین کنندهای در سرنوشت پرنده خواهند داشت.
الف) محل نگهداری:
-بادخورک را هرگز در قفس فلزی نگهداری نکنید. بادخورک بیقراری میکند و میلهها به پرهای او آسیب میزنند. برای نگهداری میتوانید از جعبهی پلاستیکی یا کارتنی که سوراخهایی برای تهویه داشته باشد استفاده کنید. ابعاد جعبه به گونهای باشد که پرنده بتواند بدون برخورد با دیوارهها بالهایش را باز کند. (ابعاد تقریبی: 30*30*30 سانتیمتر). محلنگهداری تمیز و عاری از هرگونه کثیفی باشد و باید مراقب بود تا پرهای پرنده به مدفوعش آلوده نشود. بدین منظور بهتر است کف جعبه با دستمال آشپزخانه پوشانده شود و در صورت آلودگی تعویض شود. به خاطر داشته باشید محل نگهداری باید هر روز تمیز شود. مقوایی سوراخدار به عنوان سقف روی جعبه بگذارید تا پرنده بیرون نیاید.
دقت کنید که محل نگهداری در دسترس کودکان نباشد، در مکان مرتفع که احتمال افتادن جعبه در اثر تکانهای پرنده وجود دارد نباشد، در جایی که احتمال دسترسی گربه، سگ و همینطور حیوانات وحشی وجود دارد نباشد.
میتوان از یک کارتن برای نگهداری استفاده کرد. کف کارتن باید با دستمال پوشیده شود و سوراخهای هوا و شیارهایی برای بالا رفتن پرنده در دیواری کارت ایجاد کرد.
ب) دما:
برای اینکه جوجهها حرارت بدن خود را از دست ندهند، توصیه میشود که کاسهای کم ارتفاع به اندازهی بدن جوجه در جعبه گذاشته شود. بهترین جنس برای این کاسه کم ارتفاع از جنس چوبپنبه، چوب یا سفال است اما در صورتی که موجود نبودن میتوان یک نعلبکی را با پارچه پوشاند و استفاده کرد. نعلبکی را درون جعبه بگذارید تا بادخورک درون آن قرار بگیرد. این نعلبکی کمک میکند تا شیب مورد نیاز برای نیفتادن سر پرنده در هنگام استراحت فراهم شود. توجه داشته باشید که جعبه جلوی باد کولر یا نور مستقیم آفتاب قرار نگیرد.
جوجه بادخورک بدن ظریفی دارد و در صورتی که به طرز ناصحیح و با فشار گرفته شود، ممکن است آسیب ببیند، چنگال و نوک بسیار ضعیفی دارد و نمیتواند آسیبی به شما بزند.
گرفتن و نوازش پرنده
گرفتن:
قبل و بعد از دستزدن به پرنده، دستهای خود را بشویید. برای گرفتن جوجه انگشتهای خود را به آرامی دور بدنش حلقه کنید، تا با چنگالها انگشت شما را گرفته و سرش از بین شست و انگشت اشاره بیرون بیاید. دقت کنید که اصلا و هرگز به بالها فشار نیاورید و اجازه بدهید خود پرنده بالهایش را جمع کند. اگر پرنده را برای مدت زیادی در دست بگیرید، رطوبت دست شما باعث به هم خوردن پرهای آن میشود. در صورت امکان از دستکش یکبار مصرف یا پارچهای برای گرفتن پرنده استفاده کنید تاپرهای پرنده به دست نچسبد و به آنها آسیب وارد نشود. در صورت موجود نبودن دستکش میتوانید از یک دستمال پارچهای به این منظور استفاده کنید. به خاطر داشته باشید پرهای پرندهای مانند بادخورک نقش حیاتی در زندگی او دارند و اگر کوچکترین آسیبی به آنها برسد پرنده برای مدت طولانی نمیتواند پرواز کند و زمینگیر خواهد شد.
نوازش جوجه:
جوجه تنها معمولا تمام مدت بیصدا در جعبه مینشنید. منتهی اگر بیشتر از یک جوجه در جعبه باشند، معمولا همدیگر را میجورند و میتوان صدای ملایم آنها را شنید. بعد از غذادهی این صدا بعضا متوقف میشود و هنگام گرسنگی مجدد قابل شنیدن است. وقتی که جوجهها آماده پریدن باشند، دیگر این صدا را تولید نمیکنند.
جوجهها معمولا یکدیگر را در ناحیه سر و گردن نوازش میکنند. این نوازش جوجه را تا حدی آرام میکند. وقتی که جوجه را دست گرفتید، میتوانید به آرامی سر و گردنش رو بخارانید تا آرام شود.
شاید پر چالشترین بخش تیمار بادخورک، غذا دادن به آن باشد. چرا که منابع اندکی راجع به آن در اینترنت موجود است که اکثرا غلط هستند و رژیمهای غذایی که توصیه میکنند، منجر به آسیب جدی پرنده میشود.
بادخورک به طور طبیعی از حشرات در حال پرواز و عنکبوتهای روی هوا تغذیه می کند. برای غذادهی به جوجهها، والدین در چندین نوبت، انواع مختلفی از حشرات را شکار میکنند و همه آنها را در درون دهان خود نگه داشته و با بزاق دهان خود به صورت یک گلوله درمیآورند تا آماده برای قرار دادن در دهان جوجه باشد. برای تیمار درست، تا حد امکان باید شرایط غذادهی طبیعی را بازسازی کرد.
به طور معمول از میلورم، جیرجیرک و سوپرورم برای تغذیهی بادخورک استفاده میشود که به راحتی قابل جستجو و خرید هستند، اما ملاحظاتی در غذادهی وجود دارد که آورده شده:
غذایهای معمول در تیمار بادخورک
در لیست زیر، غذاهایی که برای بادخورک مناسب هستند آورده شده. زوائد سخت (کراتینی) حشره (مثل پا و بال و سر) قابل هضم نیست و بهتر است ابتدا این قسمتها جدا شوند. برای تغذیه حشرات گوشتی و نابالغ مناسبتر هستند.
جیرجیرک (Cricket): جیرجیرکهای نابالغ را میتوانید از فروشندگان غذای خزندگان تهیه کنید. جیرجیرک بالغ به دلیل کراتینی شدن، چندان برای جوجه قابل هضم نیست مگر اینکه قسمتهای سخت جدا شوند.
میلورم (Mealworm): به دلیل آسان بودن تهیه میلورم نسبت به سایر حشرات بسیار مورد استفاده است. میلورم را میتوانید از فروشگاه غذای حیوانات یا پتشاپها تهیه کنید. برای زنده نگه داشتن و تغذیه خود میلورمها از جوپرک و میوهی تازه استفاده کنید. میلورمهای جوان (قبل از تشکیل شفیره) برای بادخورک مناسبند. قبل از غذادهی میلورمها را در آب ریخته تا بمیرند و برای اطمینان خاطر آروارههای میلورم را با پنس جدا کرده و به بادخورک بدهید (میلورم آروارههای سفتی دارد که میتواند گلوی پرنده را گاز بگیرد). با نگهداری میلورم در یخچال (دمای 4 درجه) رشد آنها به تعویق میافتد و ماندگاری بیشتری خواهند داشت. وعدهها را حتما در ترکیب با یک حشرهی دیگر و به همراه مکمل [به بخش مکملها که در ادامه آمده، رجوع کنید] به بادخورک بدهید.
نکته: میلورم برای تغذیه بادخورک، مخصوصا به عنوان غذای اصلی گزینهی مناسبی نیست. اولا به دلیل تغذیه نامناسب خود میلورمها، برای پرنده مغذی نیستند و ثانیا تغذیهی مداوم با میلورم باعث میشود که کبد و کلیه بادخورک آسیب ببیند. همچنین به دلیل اینکه میزان مواد مغذی آن همگون نیست (چربی بالایی و ویتامین ناچیز) باعث تخریب پرها، رشد نامتوازن پرنده و در نهایت دفرمه شدن میشود. بنابراین کنار میلورم حتما از حشره دیگری نیز استفاده کنید.
سوپرورم (superworm): سوپرورم نیز مانند میلورم، لارو یک قاببال است و بسیار مغذیاست. میتوانید سوپرورم را هم تهیه کنید و به صورت جداگانه از میلورمها نگهداری کنید.
بید مومخوار (wax moth larvae): میتوانید از زنبوردار یا فروشنده عسل تهیه کنید.
زنبور عسل نر (Bee Drone): میتوانید از زنبوردار یا فروشنده عسل تهیه کنید. زنبور عسل نر، برعکس ماده نیش و زهر ندارد. بنابراین زنبور ماده را به پرنده ندهید، همچنین، در نظر داشته باشید که به دنبال زنبورداری باشید که زنبورها را سمپاشی نکرده باشد. (سمپاشی برای مبارزه با کنه زنبور انجام میشود و زنبور سمپاشی شده برای تغذیه پرنده مناسب نیست.)
شکار حشره: با یک تور مناسب در یک محیط طبیعی (مثلا علفزار)، شما به راحتی میتوانید مقدار مناسبی حشرات مختلف (مانند ملخ، زنجره، جیرجیرک و …) جمع کنید که گزینه بسیار خوبی برای تغذیه بادخورک است.
غذای موقت: در صورتی که به غذایهای ذکر شده دسترسی ندارید و تهیه غذا یا ارجاع به تیمارگر بیش از یک روز زمان میبرد و صرفا به منظور اینکه جوجه از گرسنگی نمیرد، تخم مرغ آبپز کامل را (زرده و سفیده) درشت رنده کنید و به بادخورک بدهید. دقت کنید که این غذا تنها موقتی و برای شرایط اضطراری است و مطلقا نباید به عنوان غذای اصلی استفاده شود.
جوجه بادخورک برای رشد به ترکیب مناسبی از ویتامینها و املاح احتیاج دارد که غالبا با حشراتی که ما به عنوان غذا فراهم میکنیم تامین نمیشود. بنابراین استفاده از مکملها تنها برای یکی از وعدهها در روز توصیه میشود، چرا که مصرف بیش از حد مکمل هم مشکلزا خواهد بود.
مکمل مناسب پرنده را از پتشاپها میتوانید تهیه کنید، در صورتی که کلسیم داخل مکمل نبود، میتوانید کلسیم را به شکل جدا تهیه کنید. معمولا در تیمار بادخورکها با کمبود ویتامین B مواجهند، بنابراین هفتهای یک بار از مکمل ویتامین B به طور جداگانه استفاده کنید.
اگر مکمل به صورت پودری است، مقدار کمی از آن را قبل از تغذیه بادخورک روی غذا بریزید و اگر به صورت مایع است، تعداد قطره مناسب را در یک استکان آب ولرم ریخته و قبل از تغذیهی بادخورک، حشره را داخل آن بزنید.
بهترین حالت این است که حشرات تازه تهیه شوند و تا قبل از غذادهی زنده باشند. در اکثر موارد این امر ممکن نیست، بنابراین میتوان حشرات را زنده تهیه کرد و سپس در فریزر نگهداری کرد. حشراتی که رنگشان تیره شده فاسد شدهاند و مناسب تغذیه نیستند.
تغذیه نامناسب جوجه بادخورک میتواند منجر به آسیبهای زیادی شود. در درجه اول به کبد و در درجه بعدی به پرها. رشد نامناسب پرهای اولیه برای بادخورک، که تقریبا کل عمر خود را در حال پرواز است به معنی مرگ قطعی است. غذادهی نادرست حتی برای مدتی کوتاه، مثلا چند روز، باعث آسیبهایی چون پرریزی یا تخریب پر یا شفت نگهدارنده بال شود، و در موارد حادتر باعث مشکلات گوارشی و دفرمه شدن اسکلت پرنده شود.
آسیب جدی به بادخورکی که 14 روز با گوشت تغذیه شده
گوشت تکهتکه شده، پخته یا خام:
بسیاری از سایتها یا فروشندگان پرنده، به اشتباه توصیه به تغذیه بادخورک با گوشت یا مرغ میکنند. بادخورک پرندهای «حشرهخوار» است و نه «گوشتخوار». ممکن است تغذیه با گوشت در وهله اول اثر خود را نشان ندهد، اما بعد از حدود یک هفته، علائم این تغذیه ناصحیح به صورت تخریب پرها و دفرمه شدن اسکلت آشکار میشود، و در نهایت باعث میشود پرنده نتواند هرگز پرواز کند.
نان، غلات و دانهها:
همانطور که پیشتر گفته شد، بادخورک مطلقا حشرهخوار است و به هیچ عنوان غلات و گیاهان برای تغذیه آن مناسب نیستند.
سایر غذاهای نامناسب شامل: غذای مخصوص سگ و گربه، کرم خاکی، غذای سایر پرندهها و در کل هر چیزی که بادخورک به طور طبیعی نمیخورد.
جوجه بادخورک در طول روز باید چندین بار تغذیه شود. در طی یک روز، جوجه را بین 5-6 دفعه با فواصل مشخص تغذیه کنید (ترجیحا از صبح هر دو الی سه ساعت یک بار). بعد از مدتی نگهداری و تغذیه بادخورک تعداد دفعات تغذیه و میزان غذا در هر وعده دستتان میآید. در شرایط طبیعی جوجهی بادخورک بین 20 تا 30 گرم حشره در روز میخورد که از مخلوط غذاهایی که دارید، تا جایی که جوجه میخورد استفاده کنید. مثلا برای هر وعده 5-6 میلورم، و یک وعده 3 سوپرورم یک وعده 3 جیرجیرک.
آمادهسازی غذا:
قبل از غذادهی حشره باید مرده باشد، بدین منظور میتوان یا حشره زنده را در آب ولرم ریخت تا کشته شود و یا حشره را در فریزر نگهداری کرد که قبل از تغذیه باید به دمای محیط برسند. حشرهها را به میزان نیاز برای هر وعده غذا با آب ولرم بشویید و در توری قرار داده به دمای اتاق برسند و خشک شوند. زوائد کراتینی و تیز حشره را تا جای ممکن پاک کنید (سر، بالها و پا). این زوائد قابل جذب نیستند و ممکن است گلوی جوجه را خراش دهند. اگر قبل از تغذیه، حشرات را داخل محفظهای ریخته و تکان دهید تا شبیه کپسول شوند، جوجه آن را راحتتر میپذیرد.
گرفتن جوجه:
[به بخش «گرفتن بادخورک با دست» که بالاتر توضیح داده شده، رجوع کنید.]
یک نعلبکی را با پارچه بپوشانید. با پارچهای لطیف و تمیز یا دستمال کاغذی دور جوجه را گرفته، به طوری که سرش بیرون باشد و جوجه را روی نعلبکی بگذارید.
غذادهی (برای جوجهی 3-4 هفتهای که پرهایش به صورت کامل درآمده):
برای غذادهی بهتر است که حشرات مرطوب باشند تا به آب دادن به صورت جداگانه نیازی نباشد و جوجه راحتتر غذا را دریافت کند، به این منظور میتوانید از یک استکان آب ولرم استفاده کنید. غذا را مرطوب کنید و به گوشههای نوک جوجه نزدیک کنید. با حس کردن رطوبت غذا، جوجه معمولا خودش غذا را میخورد. اگر در برابر دریافت غذا در دو وعده مقاومت کرد، سعی کنید با نوازش سر و زیر گردن آرامش کنید و اگر باز موفق نشدید، دهان جوجه را به آرامی باز کرده و غذا را در انتهای گلو قرار داده و بگذارید غذا را بخورد. تا جایی که غذا میخورد به جوجه غذا دهید. دقت کنید که نوک جوجه بسیار ظریف و حساس است و فشار نامناسب منجر به آسیب نوک میشود. در غذادهی صبور باشید، در بارهای اول، ممکن است جوجه چندین بار به دلیل نتوانستن در گرفتن غذا با نوک، غذا را تف کند.
برای غذادهی با دست، دستهای خود را به خوبی بشویید. جوجه ممکن است کاملا انگشت شما را ببلعد که هیچ نگرانی ندارد! چرا که والد جوجه سرش را داخل دهن جوجه میبرده و انگشت شما برای او مثل سر والدش است:) + فیلم از غذا دهی با دست
در صورتی که غذادهی با دست ممکن نبود، از یک پنس با سر گرد و بدون گوشه استفاده کنید (استفاده از موچین مناسب نیست). پنس را از قبل با آب گرم شسته و چند دقیقه در آبجوش قرار داده و بگذارید تا خنک شود. به دلیل سختی پنس، آن را با دقت داخل دهان جوجه ببرید.
تا قبل از بلوغ، حاشیه پرها سفیدرنگ بوده که این سفیدی در هنگام بلوغ کمتر میشود. همچنین طول بالها زیاد میشود (طول بال حداقل به 16 سانت میرسد). هنگامی که پرهای جوجه رشد کردند و وزن تقریبی اش 44-45 گرم شد جوجه بالغ است. وقتی که از پذیرش غذا امتناع کند و در قفس بیقراری کند، زمان رهاسازی بادخورک فرا رسیده است.
بادخورک در مراحل مختلف رشد
مکان:
یک محوطه وسیع طبیعی، مثلا مزرعه یا حتی چمنزار بزرگ پارک برای رهاسازی مناسب است. دقت کنید که مخاطرات طبیعی مانند پهنه آبی که ممکن است پرنده در آن بیفتند و غرق شود و یا حیوانات شکارگر مانند برخی پرندگان و پستانداران مخصوصا گربه و سگ و کلاغ در آن منطقه نباشند در شهر یا از بالای آپارتمان رهاسازی را انجام ندهید، پرنده ممکن است باز زمین بخورد و گرفتن مجدد آن ممکن نباشد.
زمان:
صبح که هوا هنوز چندان گرم نشده مناسبترین موقع است، به هیچ عنوان در شب پرنده را رها نکنید. اکثر پرندگان دید در شب خوبی ندارند.
شیوه:
منابع برای دامپزشکان و تیمارگران حرفهای: