|
|
|
|
|
نوشته احسان طالبی
فهرست پرندگان جهان IOC یکی از چهار فهرست معتبری‌ست که به عنوان مرجعی برای رده‌بندی علمی پرندگان، توسط پرنده‌شناسان و سایر پژوهشگران و البته پرنده‌نگرها در سراسر جهان استفاده می‌شود. یکی از ویژگی‌های مثبت IOC ارائه فهرستی به‌روز از پرندگان بر اساس آخرین پژوهش‌های صورت گرفته توسط پرنده‌شناسان است که دو بار در سال انجام می‌شود. از آنجایی که فهرست پرندگان ایران عمدتاً بر پایه IOC قرار دارد، در اینجا آخرین تغییرات این فهرست که مرتبط با پرندگان ایران بوده آورده شده است؛ که این تغییرات فعلاً به صورت پیش‌نویس در وبگاه IOC قابل مشاهده هستند و پس از نهایی شدن به عنوان نسخه 11.2 فهرست IOC در اختیار عموم قرار می‌گیرد.
سسک شکیل (دم‌دراز) Prinia gracilis
اخیراً در مقاله‌ای آلستروم و همکاران پیشنهاد کرده‌اند که بر اساس تفاوت‌های ریخت‌شناختی، آواشناختی و ژنتیکی، گونه‌ای با نام علمی Prinia lepida از سسک شکیل جدا شود. گستره این گونه از ترکیه تا هند و هم‌چنین عمان و برخی مناطق حاشیه جنوبی خلیج فارس در نظر گرفته شده که در نتیجه همه جمعیت‌های سسک شکیل در ایران را شامل می‌شود. با تایید نهایی این گونه در IOC و متعاقب آن در کمیته ثبت پرندگان ایران، احتمالا ما به نام فارسی جدیدی برای این گونه نیاز خواهیم داشت. نام انگلیسی این گونه جدید Delicate Prinia پیشنهاد شده است.
سسک شکیل، عکس غلامرضا فرخ‌نسب
نقاط نمونه‌برداری ژنتیکی و صدا در پژوهش آلستروم و همکاران 2021
چکچک ابلق جنوبی Oenanthe lugens
وضعیت آرایه‌شناختی این گونه از مدت‌ها پیش محل بحث بوده است. به عنوان مثال در سال 2010 فورشلر و همکاران پیشنهاد کردند که زیرگونه persica به عنوان گونه‌ای که اندمیک فلات ایران است از چکچک ابلق جنوبی جدا شود. اما فعلا IOC به گونه‌ای متفاوت برخورد و بر اساس هندبوک (دستینه) پرندگان پالئارکتیک غربی (Shirihai & Svensson 2018)، چکچک ابلق جنوبی را به سه گونه مجزا تقسیم کرده، درحالی‌که زیرگونه persica همچنان متعلق به Oenanthe lugens خواهد بود.
Basalt Wheatear
نکته جالب، ارتقا زیرگونه مشهور و از نظر ظاهری متمایز warriae به گونه است که در بین پرنده‌شناسان و پرنده‌نگرها به Basalt Wheatear مشهور است. warriae در جنوب سوریه و شمال‌شرق اردن زادآوری دارد که ممکن است به صورت سرگردان در جنوب‌غرب ایران مشاهده شود.
زیرگونه سوم، halophile، که به گونه ارتقا پیدا کرده در شمال غرب آفریقا زادآوری دارد.
نقشه توزیع چکچک ابلق جنوبی پیش از اعمال تغییرات آرایه‌شناختی (Birdlife)
زنبورخوار سبز Merops orientalis
IOC برای این گونه هم انشعابی سه‌گانه پیشنهاد داده است:
Merops viridissimus که در آفریقا و به‌ویژه در دره رود نیل در مصر زادآوری دارد و نام انگلیسی African Green Bee-eater برای آن پیشنهاد شده است.
Merops cyanophrys که در شبه‌جزیره سینا در مصر و عمده مناطق شبه‌جزیره عربستان زادآوری دارد و نام انگلیسی Arabian Green Bee-eater برای آن پیشنهاد شده است، ممکن است به صورت سرگردان در ایران مشاهده شود.
نقشه توزیع زنبورخوار سبز آسیایی (Birdlife)
از ایران به سمت شرق، همچنان با نام علمی Merops orientalis و نام انگلیسی پیشنهادی جدید Asian Green Bee-eater خواهد بود و احتمالا نام فارسی این گونه تغییر خواهد کرد. این تغییرات آرایه‌شناختی عمدتاً بر اساس کار فرای و همکاران در سال 2020 در کتاب هندبوک پرندگان جهان پیشنهاد شده‌اند.
زنبورخوار سبز، عکس از بشیر شریفی‌نیا
تغییری که در آرایه‌شناسی این گونه اتفاق افتاده به ایران مربوط نمی‌شود. زیرگونه‌ای از چکچک کوهی که در کوه‌های اطلس در شمال‌غرب آفریقا زادآوری دارد با نام علمی Oenanthe seebohmi از چکچک کوهی جدا و نام انگلیسی Atlas Wheatear برای آن انتخاب شده است.
چکچک اطلس
در این گونه نیز تغییرات آرایه‌شناختی ایجاد شده به ایران مربوط نمی‌شود. زیرگونه brachyrhynchus که در آلاسکا و غرب کانادا زادآوری دارد، با نام علمی Larus brachyrhynchus و نام انگلیسی Short-billed Gull به دلیل تفاوت‌های ژنتیکی، ریخت‌شناختی و آواشناختی از کاکایی نوک‌سبز جدا شده است.
کاکایی نوک‌سبز
چلچله دمگاه‌سفید Delichon urbicum
بر اساس تفاوت‌های ریخت‌شناختی و آواشناختی پیشنهاد شده که زیرگونه lagopodum که در شرق آسیا زادآوری دارد جدا شود. نام انگلیسی Siberian House Martin برای این گونه جدید پیشنهاد شده است.
چلچله دمگاه‌سفید، عکس از رامین محمدی
جیرفتی Francolinus pondicerianus
اینجا تغییری در نام علمی این گونه ایجاد شده است. بر اساس دو مطالعه‌ای که روی فیلوژنی راسته ماکیان‌سانان در سال‌های 2019 و 2021 صورت گرفته، IOC تصمیم گرفته که نام جنس جیرفتی به Ortygornis تغییر کند.
جیرفتی، عکس از حامد موسوی
در سال گذشته نیز تغییراتی در آرایه‌شناسی گونه‌های ایران توسط IOC پذیرفته شده بود که به برخی از مهم‌ترین آنها در ادامه اشاره می‌شود:
چکاوک پنجه کوتاه تورانی Alaudala heinei
پیش از این ما جمعیت‌های موجود در ایران را با نام چکاوک پنجه کوتاه کوچک Alaudala rufescens می‌شناختیم ولی حالا بر اساس پژوهشی از آلستروم و همکاران در سال 2020، جمعیت‌های زادآور و زمستان‌گذران ایران با نام علمی Alaudala heinei از جمعیت‌های غربی جدا شده است. پس اگر از آن جمعیت‌های غربی، که حالا نام چکاوک پنجه‌کوتاه مدیترانه‌ای به خود گرفته است و گستره آن تا غرب عراق هم می‌رسد، مشاهده‌ای در ایران صورت گیرد، گونه‌ای جدید برای کشور خواهد بود.
چکاوک پنجه‌کوتاه تورانی، عکس از عباس محجوب
جنس Sylvia
برخی از گونه‌های خانواده سسکان بیشه (Sylviidae) که از جنس Sylvia بودند به جنس دوباره احیا شده Curruca منتقل شده‌اند که شامل این گونه‌های زیر می‌شوند:
سسک سینه‌راه‌راه، سسک گلوسفید کوچک، سسک گلوسفید بیابانی، سسک گلوسفید هیوم، سسک چشم‌سفید غربی، سسک چشم‌سفید شرقی، سسک بیابانی آسیایی، سسک گلوسفید بزرگ، سسک سردودی و سسک گلوسیاه.
این تغییر آرایه‌شناختی در جنس Sylvia که در سطح جهانی بحث‌برانگیز بوده، بر اساس کتاب فهرست کامل پرندگان جهان هوارد و مور در سال 2014 و برخی مطالعات روی فیلوژنی گنجشک‌سانان مانند پژوهش کای و همکاران در سال 2018 انجام شده و هنوز از جانب کمیته ثبت پرندگان ایران پذیرفته نشده است.
باید دید با به‌روزرسانی فهرست پرندگان جهان Clements، که احتمالا در همین تابستان و پس از دو سال وقفه انجام می‌شود، چه تفاوت‌هایی با فهرست IOC وجود خواهد داشت.
کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به باشگاه پرنده نگری ایرانیان می باشد
پرندگان ایران
1400/04/15 یاشار
1400/04/15 پدرام خلیلی